Tekst: Lonneke van der Ark (1992) is boekwetenschapper, gespecialiseerd in middeleeuwse handschriften en incunabelen (gedrukte boeken voor 1500). Ze werkt als collectiemanager bij Bibliotheek AanZet, waar ze de collecties van dertig bibliotheekvoorzieningen beheert. Daarnaast is ze als museumdocent en gids verbonden aan Huis van het Boek in Den Haag, het oudste boekenmuseum ter wereld. Lees ook haar blogs op lonnekesletters.com. Columnisten / bloggers schrijven op persoonlijke titel en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van de redactie.
Lange tijd haalde ik een bepaalde trots uit het standpunt dat de branche waarin ik werk neutraal is. En daarmee werd dan bedoeld dat er geen censuur wordt gepleegd, dat alle informatie voor iedereen beschikbaar is en dat geen mens wordt buitengesloten. Maar blijkbaar ben je dan niet meer neutraal. Door de staan voor vrijheid, democratie en gelijkheid neem je een niet-neutraal standpunt in. Prima, gaan we doen.
Boeken kunnen mij de nodige stress bezorgen. Als ik kijk naar de boeken die ik nog niet heb gelezen dan voel ik spontaan een grijze haar opkomen. Het zijn er simpelweg te veel. En dan komt het meer dan eens voor dat ik begin in een boek dat ik uiteindelijk helemaal niet leuk vind en in sommige gevallen dan niet uitlees. Niet mijn smaak, niet mijn genre. Prima. Wellicht iets voor een ander.
Dat laatste is voor sommige mensen lastig. Als zij een boek tegenkomen dat ze niet aanspreekt, of waarbij ze het niet eens zijn met de inhoud, dan mag opeens niemand het meer lezen. Het komt voor dat er boeken worden teruggebracht in de bibliotheek waarin woorden zijn doorgestreept, of zelfs bladzijden eruit gescheurd. Vrijheid van religie en meningsuiting, of censuur? Ik zeg het laatste.
Mijn huidige werkgebied begint onder de rook van Rotterdam en slingert via een stukje Bible Belt naar Gorinchem. Binnen de muren van dertig bibliotheekvoorzieningen hebben we te maken met mensen uit alle lagen van de samenleving, die we allemaal het gevoel willen geven dat zij welkom zijn in onze bibliotheek. Mijn collectiebeleid houdt de volgende vuistregel aan: 20 procent is aangepast aan de lokale behoefte. Dat moet ook wel, want geen dorp of stad is hetzelfde. De bevolkingssamenstelling vertelt mij of ik moet investeren in prentenboeken (zijn er veel jonge gezinnen?), maar ook in zaken zoals christelijke romans. Zit je vestiging in de Bible Belt, dan heb je ook dat aanbod, náást Splinter Chabot, Toni Morrison, Pim Lammers en Harper Lee. Het één sluit het ander nooit uit, maar bestaat naast elkaar.
Dat zorgt soms voor wrijving en je wilt dan het gesprek aangaan, maar dat is lastig als je bij voorbaat al naar de hel gewenst wordt vanwege de aanwezigheid van LHBTQ+-boeken. En dat is het moment dat ik dus blijkbaar mijn neutraliteit laat varen: iedereen heeft in Nederland de religieuze vrijheid om te zeggen “ik lees dit boek niet, want het past niet bij mij persoonlijke opvattingen”, maar die vrijheid stopt op het moment dat jij die grens een ander ook op wil leggen.
Als ik het heb over diversiteit en inclusie, dan bedoel ik dat écht iedereen welkom is en dat alle standpunten (binnen de kaders van de wet), uitgedragen mogen worden. Dat standpunt tussen haakjes is blijkbaar nodig, want als ik dat niet doe, dan krijg je voor je het weet het verwijt dat illegaal gedachtengoed ook welkom zou zijn. Dat is niet zo. Ik streef ernaar een collectie in te kopen waarin iedereen zichzelf kan herkennen en dat betekent ook dat ik boeken inkoop waar ik op persoonlijke titel niet achter sta. Zo kwam ik een boek tegen in een lijst met reserveringen, dat gericht was op vrouwen uit een christelijk milieu met vrij strenge leefregels. Het is niet mijn boek, maar een ander mag het lezen én het naleven. Tegelijk koop ik een boek in over leefregels voor de moderne heks.
Wellicht leest dit allemaal als vanzelfsprekend, of denk je “waar maak je je druk om, hier in Nederland mag toch alles?”, maar de snelheid waarmee conservatief (Amerikaans) gedachtegoed de oceaan overwaait is hoog. We zagen het met de desinformatie die werd verspreid over Pim Lammers, die gelukkig na tussenkomst van de rechter verwijderd is. Deze week ben ik bezig een overzicht te maken van de titels uit onze collectie die in Amerikaanse staten op zwarte lijsten staan, waaronder Het achterhuis van Anne Frank, of het tranentrekkende Een weeffout in onze sterren van John Green. Deze boeken gaan we nadrukkelijk binnen deze context presenteren. Want ik wil niet achteraf te horen krijgen dat we neutraal zijn gebleven en dat we niet zijn opgestaan voor een bibliotheek waarin alle stemmen gehoord worden en welkom zijn.
“If you are neutral in situations of injustice, you have chosen the side of the oppressor. If an elephant has its foot on the tail of a mouse, and you say that you are neutral, the mouse will not appreciate your neutrality.” – Desmond Tutu
