In twaalf vragen achterhalen hoe mediawijs leerlingen zijn, of aan de hand van een quiz het gesprek beginnen over mediawijze vaardigheden: Jos van Helvoort, voormalig hogeschooldocent en onderzoeker bij De Haagse Hogeschool, ontwikkelde een nieuwswijsheidsquiz die online te raadplegen is.
‘De quiz is ontwikkeld op basis van vragen uit een pre- en post-test bij het SMILES-project’, legt de maker uit. ‘Om tot deze vragenlijst te komen is gekeken naar bijna 130 door scholieren ingevulde post-tests. De ingevulde gegevens bij 25 vragen zijn vervolgens verder geanalyseerd, waarna twaalf vragen zijn geselecteerd die samen een betrouwbare set opleveren die een indicatie geeft van iemands “nieuwswijsheid”.’ Met nieuwswijsheid wordt bedoeld ‘dat je betrouwbaar nieuws en onbetrouwbaar nieuws van elkaar kunt onderscheiden,’ legt Van Helvoort uit, ‘maar ook dat je weet hoe nieuwsbedrijven zijn georganiseerd, hoe de algoritmes van sociale media werken en hoe je jezelf kunt beschermen tegen een informatie-overload of juist een eenzijdig aanbod van nieuwsberichten. Al deze aspecten komen terug in de quiz.’
De juiste antwoorden
De vragen zijn verdeeld over twee categorieën: mee eens/niet mee eens en waar/niet waar. Iedere vraag kent ook een ‘ik weet het niet’-antwoordmogelijkheid. Een juist antwoord levert 1 punt op. ‘Veel andere quizzen over mediagebruik zijn gebaseerd op zelfrapportage en kennen in principe geen “juiste antwoorden”. De nieuwswijsheidsquiz kent die juiste antwoorden wel en daagt jongeren uit om beter te worden in het gebruik van betrouwbaar nieuws’, aldus Van Helvoort. De quiz, die hier te downloaden is en ook online is gezet, is te gebruiken op een manier die bij je past, zegt hij. ‘Zo staat het iedereen vrij om de tekst uit de quiz te gebruiken voor het aanmaken van een eigen quiz (in de vorm van bijvoorbeeld een Kahoot! of een Socrative). Ook zijn de vragen naar eigen inzicht te vervangen door een vergelijkbare vraag. Een voorbeeld daarvan is de laatste vraag met een filmpje waarin Poetin Frans spreekt met de stem van Macron. Natuurlijk is er geen enkel bezwaar om die te vervangen door een andere, overduidelijk gemanipuleerde, deepfake.’
SMILES is een mediawijsheidsproject van de Koninklijke Bibliotheek waarin werd samengewerkt met onder andere De Haagse Hogeschool en Beeld & Geluid. De projectdeelnemers uit Nederland, Vlaanderen en Spanje ontwikkelden workshops voor jongeren van 12 tot 15 jaar. Hierin leerden ze nepnieuws herkennen en hoe ze daarmee kunnen omgaan. Onderdeel van het project was een effectmeting waarbij de hierboven genoemde tests zijn gebruikt. Het project SMILES is inmiddels afgerond en alle onderwijsmaterialen en rapportages zijn te vinden op de projectsite.
Nieuwswijsheidsquiz geïntroduceerd voor mediawijsheid in de klas
