Probiblio heeft onlangs een inventarisatie gepubliceerd waarin wordt ingegaan op de situatie van bibliotheken in het landelijke gebied in Noord- en Zuid-Holland. Aan bod komen onder andere demografische kenmerken, voorzieningen, subsidies, bezoekers en activiteiten. Hierbij worden steeds vergelijkingen gemaakt met bibliotheken in stedelijke gebieden.Probiblio merkt op dat bibliotheken in het landelijke gebied voor grote uitdagingen staan. ‘Zij ontvangen gemiddeld per inwoner 35% minder subsidie van gemeentes dan bibliotheken in stedelijke gebieden, terwijl zij een vergelijkbaar aantal inwoners bedienen en ook een vergelijkbaar bereik hebben onder jongeren en volwassenen. Bibliotheken in het landelijk gebied hebben gemiddeld meer vestigingen dan andere bibliotheken en werken in opdracht van meerdere gemeenten.’
Bibliotheken in landelijke gebieden vervullen een belangrijke functie bij het behoud van de leefbaarheid in kleine kernen, mede door samen te werken met tal van maatschappelijke en educatieve partners. Maar deze bibliotheekvoorzieningen staan ook onder druk en de Inwoners van de landelijke gebieden moeten gemiddeld een grotere afstand afleggen om ze te bezoeken dan in stedelijke gebieden, reden waarom in de in 2017 aangenomen motie-Asscher aandacht gevraagd werd voor de situatie van de bibliotheken in het landelijk gebied.
Probiblio startte in 2017 een onderzoek met 12 basisbibliotheken in Noord- en Zuid-Holland die door de provincies zijn aangemerkt als landelijk. Deze werden vergeleken met bibliotheken in stedelijke gebieden, dat wil zeggen de gemeenten in Noord- en Zuid-Holland die door het CBS worden gecategoriseerd als ‘sterk stedelijk’ of ‘zeer sterk stedelijk’.
In het rapport (pdf) wordt onder andere ingegaan op de verschillen in demografische kenmerken tussen landelijke en stedelijke gebieden voor wat betreft leeftijdsopbouw, opleidingsniveau, inkomen, levensstijl et cetera. Ook wordt aandacht besteed aan verschillen binnen het sociaal-maatschappelijk domein, onder meer waar het gaat om thema’s als eenzaamheid en sociale cohesie.
Er is ook specifiek gekeken naar de verschillen tussen de bibliotheken in landelijke en stedelijke gebieden. Enkele conclusies:
- Bibliotheken in de stad ontvingen in 2019 gemiddeld 35% meer subsidie per inwoner (exclusief huisvesting) dan bibliotheken in het landelijk gebied
- Bibliotheken in het landelijke gebied en die in stedelijk gebied bedienen gemiddeld een vergelijkbaar aantal inwoners (ongeveer 95.000) maar het werkgebied van bibliotheken in het landelijk gebied is groter (gemiddeld 7500 hectare terwijl dit in het stedelijk gebied gemiddeld 5000 hectare is). De afstand tot de bibliotheek is in het landelijke gebied daardoor gemiddeld 1,9 kilometer en in stedelijk gebied 1,5 kilometer.
- Bibliotheken in het landelijk gebied hebben meer gemeenten in hun werkgebied en meer vestigingen. Hierdoor kunnen bibliotheken in het landelijk gebied minder efficiënt werken: zij hebben meer vestigingen te bemannen en bevoorraden; meer activiteiten te organiseren op verschillende plaatsen voor eenzelfde aantal inwoners en met meerdere gemeenten te onderhandelen.
- Bibliotheken in het landelijk gebied zijn hierdoor meer afhankelijk van vrijwilligers: gemiddeld zijn er voor één betaalde medewerker tien vrijwilligers werkzaam bij de bibliotheek. In het stedelijk gebied zijn voor elke betaalde medewerker ongeveer twee vrijwilligers werkzaam.
- Ondanks deze uitdagingen voor bibliotheken in het landelijk gebied zijn de bereikcijfers vrijwel gelijk voor het stedelijk en landelijk gebied: 60% van de jeugd onder 18 jaar wordt bereikt en 10% van de volwassenen. Wel ontvangen de bibliotheken in het stedelijk gebied veel meer fysieke bezoekers. Dit verschil is te verklaren doordat de bibliotheken in het landelijke gebied gedwongen zijn activiteiten, collectie en diensten te spreiden over meer vestigingen in een groter werkgebied.
Tenslotte wordt in het rapport geprobeerd een vergelijking te maken waar het de activiteiten betreft, maar met als voorbehoud dat de data moeilijk te interpreteren en te vergelijken zijn. Bibliotheken in het stedelijk gebied blijken gemiddeld een stuk meer activiteiten te organiseren op de functies Lezen en leesbevordering (40% meer), Kennis en informatie (40% meer), Kunst en cultuur (70% meer) en Ontmoeting en debat (60% meer). Alleen op de functie Educatie en ontwikkeling worden in het landelijk gebied gemiddeld 20% meer activiteiten georganiseerd dan in het stedelijk gebied.
Probiblio ondersteunt sinds 2017 in opdracht van en in afstemming met de provincies Noord- en Zuid-Holland bibliotheken in het landelijk gebied vanuit het project Spreiding & Bereik in het landelijk gebied. Binnen dit project zijn verschillende interventies gepleegd met als bedoeling een steviger bibliotheekwerk in het landelijk gebied te bereiken. Het gaat dan bijvoorbeeld om ingrepen met betrekking tot het verbeteren van bestaande fysieke gebouwen, een intensievere samenwerking met partners, een hogere inzet op de doelgroepen kwetsbaren en jeugd, en het verbeteren van de zichtbaarheid met marketing- & communicatie-acties. De onlangs door Probiblio uitgebrachte Kennisbank Spreiding & Bereik in het Landelijk Gebied (pdf) biedt hiervan een overzicht. In 2020 krijgt het project Spreiding & Bereik een vervolg waarbij de scope is uitgebreid naar 21 bibliotheken. Niet alleen bibliotheken in het landelijk gebied, maar ook bibliotheken die zijn aangemerkt als witte en grijze vlekken in het evaluatierapport van de Wsob worden nu vanuit het project ondersteund.
