Amsterdam, voorjaar 1980
Ik volg college bij professor Gijs Kuypers. Met zachte stem en een sigaartje in de mond – ja waarde lezer, dat mocht toen nog – was hij moeilijk te volgen. Maar in zijn boek Grondbegrippen van politiek schrijft hij glashelder, bijvoorbeeld over de betekenis van het woord doel’ 1. Kort samengevat: een doel is een situatie die een actor in een gegeven uitgangssituatie beoogt en nastreeft. Een doel is in essentie een wens. Het gaat om een toekomstige gewenste situatie die ‘moet zijn’ – en wel volgens een actor.
Den Haag, 9 maart 2020
Op uitnodiging van de Koninklijke Bibliotheek volg ik – samen met enkele tientallen collega’s uit de bibliotheeksector – een ‘college’ van professor Patrick Kenis. Met aanstekelijk enthousiasme praat hij over ‘organisatienetwerken’. Volgens de hooggeleerde uit Vlaanderen zijn dit de organisatievormen van de toekomst. Omdat er in moderne samenlevingen steeds vaker sprake is van wicked problems. Dit zijn complexe vraagstukken die organisaties niet geheel zelfstandig kunnen oplossen. Een voorbeeld uit zijn gelijknamige boek, waarmee de bibliotheeksector bekend is: de succesvolle integratie van nieuwe Nederlanders. 2 Dat krijg je niet alleen voor elkaar met een Taalhuis. Daarvoor is samenwerking noodzakelijk met professionele lokale partners uit zorg, welzijn, buurtorganisaties en vrijwilligers.
De hooggeleerde noemt verder enkele sleutelwoorden uit de literatuur over organisatienetwerken: relaties, verbondenheid, samenwerking, vertrouwen, en collectieve actie. Wat dit laatste betreft benadrukt hij dat een gezamenlijke doelstelling voor een succesvol organisatienetwerk cruciaal is. Dank u professor, we gaan erover nadenken, maar nu eerst aan de borrel (weet u nog lezer: dat mocht toen nog).
Apeldoorn, mei 2020
De coronapandemie roept grote vragen op. Hoe lang gaat deze crisis nog duren? Wat kunnen de maatschappelijke effecten zijn? Welke gevolgen zijn er voor onze sector en voor het werk dat we zo graag doen? Er zijn nog geen antwoorden, maar een paar ontwikkelingen tekenen zich af. Wij krijgen te maken met een economische recessie. Het aantal faillissementen in verschillende sectoren stijgt snel, veel mensen gaan hun baan verliezen. De overheidsfinanciën komen sterk onder druk, en daarmee ook de bekostiging van bibliotheekorganisaties. Kortweg: in de aanloop naar de landelijke verkiezingen in maart 2021 bevinden we ons in zwaar weer. Bij ongewijzigd beleid bestaat het gevaar dat het bibliotheeknetwerk hard geraakt zal worden.
Wensbeeld
Waar ik vorig jaar op rijksniveau nog veel ruimte zag om structureel via bibliotheken te investeren in mensen en hun vaardigheden, is het tij helaas gekeerd. Hoewel andere uitdagingen waar wij een rol in kunnen spelen, zich aandienen. Daarom is het juist nu belangrijk om te beseffen dat de uitgangssituatie waarin we verkeren ook mogelijkheden biedt. Het netwerk van vestigingen is immers nog steeds wijdvertakt. Bibliotheekorganisaties werken al jaren – met gestaag groeiend succes – aan het verbreden van de dienstverlening. Diverse ministeries – BZK, Financiën, Sociale Zaken, OCW en VWS – doen daarom steeds vaker een beroep doen op de diensten van de ‘maatschappelijke bibliotheek’. De groep vrijwilligers die bijdraagt aan tal van activiteiten is groot. En ten slotte: de onderlinge banden tussen KB, POI’s en bibliotheken zijn versneld versterkt in de voorbije coronamaanden. Zo bezien hebben we in de voorbij jaren samen een unieke propositie opgebouwd.
Laat dit ons doel zijn: in 2025 hebben bibliotheekorganisaties 8 miljoen betekenisvolle relaties ontwikkeld met burgers die via onze culturele, onderwijskundige, maatschappelijke en sociale input slimmer, vaardiger en creatiever aan het worden zijn.
Zeker, om deze gewenste situatie te kunnen bereiken moet er veel worden gedaan. Allereerst is het van belang om als organisatienetwerk zo’n collectief doel te formuleren. Daarnaast is een lobby nodig om een ‘Rijksprogramma Persoonlijke Ontwikkeling’ op de nationale agenda voor een nieuw kabinet te plaatsen. Voor deze lobby is een landelijk bekende ambassadeur nodig: kandidaten met een groot hart voor de bibliotheek zijn er genoeg. In zo’n Rijksprogramma krijgt iedere volwassen burger een voucher die recht geeft op toegang tot cursussen, faciliteiten voor blended learning en ondersteuning bij ‘de bibliotheek’. Met onze vestigingen, de online bibliotheek, samenwerking met partners als de landelijke community voor werkzoekenden JobOn (voorheen De Broekriem) is dit in potentie allemaal aanwezig. Laten we dus samen, als organisatienetwerk, proberen om die potentie om te zetten in een prestatie met een groot maatschappelijk effect. Ook hier geldt: doel door doen. Wie doen er mee?
Peter van Eijk is bestuurder van stichting BiSC en is daarnaast werkzaam als toezichthouder en bestuursadviseur
Noten:
[1] Kuypers, G, Grondbegrippen van politiek, (Het Spectrum, 1973), p.30. (ISBN 9789027452368)2 Kenis, P & Cambre B, Organisatienetwerken, (Pelckmans pro, 2019), p. 58. (ISBN 9789463371643)
