Minister Van Engelshoven (Cultuur) heeft vorige week bekendgemaakt ook voor de komende vier jaar vast te willen houden aan de Wet op de vaste boekenprijs (Wvbp). De minister komt tot dit besluit op basis van een evaluatie naar het functioneren van deze wet waaruit blijkt dat het draagvlak voor een vaste prijs voor boeken zeer groot is en dat doorgaan met deze wet raadzaam is
In haar op 13 maart aan de Tweede Kamer gerichte brief (pdf) schrijft de minister onder andere op basis van het evaluatieverslag de conclusie te trekken dat met de wettelijke prijsbinding van het papieren boek een evident maatschappelijk belang is gemoeid en dat werking van de wet breed wordt onderschreven. De reikwijdte van de wet is – ondanks de voortschrijdende digitalisering – nog steeds groot, concludeert de minister op basis van de evaluatie. ‘In het boekenvak geniet de Wvbp veel draagvlak en bestaat behoefte aan continuïteit. Ook de Raad voor Cultuur en de onderzoekers van Significant/APE adviseren voortzetting van de Wvbp. Daarom houd ik vast aan de vaste boekenprijs,’ aldus Van Engelshoven.
De minister stelt verder dat KVB Boekwerk, het kennis- en innovatieplatform voor de boekensector, de afgelopen jaren ‘ruimschoots’ heeft aangetoond zijn taken op het gebied van het verwerven en verwerken van onderzoeksgegevens over de boekenmarkt en het ontwikkelen van een innovatieagenda goed uit te voeren, weshalve de ondersteuning van KVB Boekwerk in de komende vier jaren zal worden voortgezet.
De vaste boekenprijs is sinds 2005 bij wet geregeld, met als bedoeling om prijsconcurrentie te voorkomen en daarmee een brede beschikbaarheid en een divers aanbod van boeken via een ruim netwerk van goed gesorteerde boekhandels te bevorderen. Door de vaste boekenprijs is prijsconcurrentie tussen boekverkopers uitgesloten. Hierdoor ontstaat er meer financiële ruimte bij uitgevers en boekhandelaren om te investeren in een breed aanbod voor het publiek: naast bestsellers ook boeken voor een kleinere markt.
De wet schrijft een vierjaarlijkse evaluatie voor. Daarvoor heeft het ministerie van OCW onderzoek laten doen, is de Raad voor Cultuur geconsulteerd en deed het Commissariaat voor de Media als toezichthouder een zelfevaluatie. Daarbij werden aspecten als het economisch belang van het boekenvak, de maatschappelijke impact van boekhandels en de impact van het boek meegenomen.
Uiteindelijk beoogt de wet een vitale schrijf- en leescultuur te ondersteunen. Het evaluatieonderzoek onderschrijft deze werking van de wet, aldus de minister.
Van Engelshoven komt met het verlengen van de wet een belofte na die ze twee jaar geleden deed in een speech op het Boekenbal: ‘Ik doe wat ik kan om het lezen te bevorderen. Door subsidies te verlenen. Door bibliotheken te steunen. Door vast te houden aan de wet op de vaste boekenprijs.’ In een persbericht stelt de minister blij te zijn met het feit dat uit de evaluatie blijkt dat de wet bijdraagt aan het in stand houden van een divers aanbod aan boeken: ‘Ik sta voor het bewaken van de diversiteit in het Nederlandse literair landschap. In een tijd waarin minder wordt gelezen is dat zeer belangrijk. Bestsellers zorgen ervoor dat ook boeken voor een kleiner publiek kunnen floreren en daarmee ook dat breed gesorteerde boekhandels kunnen voortbestaan.’
In haar Kamerbrief gaat de minister kort in op enkele bevindingen in het evaluatierapport (pdf), onder andere:
- De huidige boekenmarkt dient niet beschouwd te worden als een groeimarkt, maar eerder als een geconsolideerde markt. In veel opzichten is sprake van continuïteit. Ondanks de krimp en digitalisering neemt het papieren boek nog steeds een leidende positie in (het marktaandeel van het Nederlandstalige e-book bedraagt een bescheiden 7,6%). En 76,1% van de afzet in papieren boeken verloopt via de fysieke boekhandel.
- Het aantal verkochte unieke papieren titels en het aantal unieke titels in boekhandels is in de verslagperiode vrijwel stabiel gebleven. In 2018 bedroeg het totaal aantal verkochte unieke titels (papier) 129.947; in 2013 bedroeg het aantal 128.560. De ontwikkeling van het unieke literair-culturele titelaanbod – een voor het cultuurbeleid belangrijk segment – is in de verslagperiode toegenomen met 3%, al waren er ook genres die een dalende trend vertoonden, zo liep het aanbod van essays, poëzie en vertaalde literatuur terug.
- Nederland beschikt nog steeds over een fijnmazig en goed gespreid netwerk van boekhandels die een breed assortiment aanbieden aan het publiek.Tegelijk staat het verdienmodel van de fysieke boekhandel onder druk. Belangrijkste oorzaken daarvan zijn: de ontlezing, het toenemende online consumentengedrag, de oplopende kosten (huur, personeel, energie) in combinatie met beperkte bancaire bereidheid tot financiering, en de beperkte innovatiemogelijkheden waarvoor de middelen veelal ontbreken.
- Verwijzend naar vervolgonderzoek op de studie De maatschappelijke impact van boekhandels stelt de minister dat daaruit blijkt dat de fysieke boekhandel een grote maatschappelijk meerwaarde vervult: voor een leesvaardige, geïnformeerde samenleving en voor een vitaal literair klimaat, met voldoende lezers.
De vaste boekenprijs geldt alleen voor gedrukte boeken en bladmuziekuitgaven, en niet voor e-books. Volgens de wetgever is prijsregulering voor elektronische boeken ongewenst, omdat deze de innovatie op de boekenmarkt zou schaden en er een cultureel belang ontbreekt.
De minister gaat in haar Kamerbrief ook kort in op de voortschrijdende digitalisering. Bijna een kwart (23,9%) van de afzet van Nederlandstalige papieren boeken verliep in 2018 via e-commerce. De ontwikkeling van AI-technologie stimuleert de verdere groei van dit kanaal. Het aanbod van unieke titels als e-book groeide sterk (72%) en het segment literair-culturele e-books groeide zelfs sterker (78%). Ook het marktaandeel van Nederlandstalige e-books steeg: van 4,5% in 2013 naar 7,6% in 2018. ‘Deze (groei)cijfers zijn evident en dienen zeker niet te worden gebagatelliseerd. Met name de groei van het e-commercekanaal is een ontwikkeling die in relatie tot de doelstellingen van de Wvbp vraagt om een grondige monitoring. Maar ik stel niettemin vast dat de positie en betekenis van het papieren boek en de fysieke boekhandel in de Nederlandse boekenmarkt onverminderd groot zijn. De 2018 cijfers spreken boekdelen: tegenover de 41.959 unieke e-books stonden 129.947 papieren boeken; tegenover de 7,6% afzet e-books stond 92,4% afzet papieren boeken en tegenover 23,9% e-commerce stond 76,1% verkoop via de fysieke boekhandel,’ aldus de minister.
Tenslotte spreek de minister (nogmaals) haar zorg uit over de dalende leesvaardigheid en het afnemend leesplezier. ‘De zorgelijke ontwikkelingen rond het lezen raken aan veel sectoren: vanzelfsprekend het onderwijsveld en de bibliotheken maar ook voor het boekenvak kunnen de consequenties groot zijn. (…) Een eenvoudig antwoord op de ontwikkelingen is niet voorhanden. Een leesvaardige en geletterde samenleving vraagt de langdurige inzet van velen. Naast overheden denk ik aan ouders, scholen, openbare bibliotheken, het letterenveld en natuurlijk ook het boekenvak. (…) Alleen een brede inzet biedt perspectief op structurele verbetering,’ aldus de minister.
In een gezamenlijke reactie stellen de Koninklijke Boekverkopersbond en de Groep Algemene Uitgevers (GAU) verheugd te zijn over de bevindingen in het evaluatieonderzoek. Anne Schroën, directeur Koninklijke Boekverkopersbond: ‘Dankzij de Wet vaste boekenprijs kunnen boekhandels een breed assortiment aanbieden uit het pluriforme aanbod van Nederlandse literatuur dat door de uitgevers kan worden uitgegeven. Recent Onderzoek van KVB Boekwerk laat zien dat boekhandels bijdragen aan een aantrekkelijk winkelklimaat en de leefbaarheid van een dorp of stad. (…) We zien bovendien dat fysieke boekhandels en online boekhandels naast elkaar bestaan. Fysieke boekhandels hebben een etalagefunctie en zorgen dat mensen vaker met nieuwe titels in aanraking komen. En fysieke boekhandels hebben een aanjaagfunctie in de eerste kwetsbare weken van de verschijning van een nieuwe titel. De online boekhandel is daaraan complementair en juist erg goed om mensen boeken te adviseren die passen bij hun eerdere koop- en zoekgedrag.’
