Tekst: Janneke Krommendijk werkte ruim 46 jaar in de bibliotheekwereld. 25 jaar als assistent-bibliothecaresse bij de bibliotheek Almelo en daarna 22 jaar als mediathecaris op OCG Reggesteyn in Nijverdal. Ze vindt het eeuwig zonde als kennis verloren gaat…
Columnisten / bloggers schrijven op persoonlijke titel en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van de redactie.
Kenniscreatie, mooi woord toch? David Lankes noemt kenniscreatie in zijn ‘Nieuwe veldgids voor bibliotheekwerk’[1]. Kennis, aangevuld met ‘nieuwe’ kennis zorgt voor het ontstaan van nieuwe kennis, kenniscreatie dus. En dat hoeft niet over ingewikkelde materie te gaan, helemaal niet. Bij kenniscreatie is een grote rol weggelegd voor de bibliotheek en schoolbibliotheek.
Ik herinner mij onze jonge enthousiaste bibliotheekdirecteur, die bij de komst van het internet riep “bibliotheken hebben het monopolie”. Op de balie kwam een tv, voor de weergave van teletekst. Elke bezoeker kon het actuele nieuws lezen. Voor ons was een heel gedoe, eerst inloggen op een modem, veel piepjes, vervolgens de tv aanzetten en hopen dat het werkte, soms vergaten we het ook maar (met opzet). Monopolie of niet, alle bibliotheekmedewerkers die zich bezighielden met inlichtingenwerk mochten op cursus. Mijn eerste cursus heette ‘navigeren in chaos’ en zo voelde het ook. Een vraag over wintersport in Korea herinner ik me, zoeken en nog eens zoeken, ik voelde me diep ongelukkig. Cursussen volgden elkaar op en wij als personeel vonden in de chaos een weg. Minder boek, meer digitaal werd vervolgens een gevleugelde uitspraak. Samen met de toenemende ontlezing drukte dit onze bibliotheek steeds meer in de hoek. Tijden veranderen.
Nu komt de bibliotheek terug in beeld. Geld is er, bibliotheken zijn vrij toegankelijk, voor iedereen tot 18 jaar contributievrij, soms zelfs boetevrij. Extra gekwalificeerd personeel moet worden gevonden om collecties aan te passen aan de veranderende vraag die ontstaat door het stimuleren van lezen. Stop de ontlezing, hopen we. Personeel ook, die de vragen stellende bibliotheekgebruiker of, diegene die een informatiepunt of het loket digitale overheid bezoekt kan helpen. Het internet hoort bij de dienstverlening. En wat moeten we met Chatgpt? Chatgpt[2] is het programma dat met kunstmatige intelligentie informatieve artikelen schrijft. Wat zpi ‘mijn’ directeur van destijds antwoorden op de vraag: Chatgpt afwijzen omdat het te gevaarlijk is, gedogen en hopen dat de gevolgen meevallen of moeten we het omarmen? Wat is de rol van de bibliotheek?
De vraag voor de bibliotheek, het onderwijs en iedere burger, jong of oud, is ‘Hoe leer ik omgaan met de nieuwe vormen van informatie’? Denk aan het leren doorzien van: Nepnieuws, propaganda, het herkennen van deepfake filmpjes, beïnvloeding door websites en nu ook het herkennen van artikelen geschreven door chatgpt. Het is nogal wat. Overigens is nepnieuws niets nieuws, honderden jaren geleden werd het al ingezet om burgers te misleiden. De manier waarop het nepnieuws etc. tot ons komt is veranderd en chatgpt is totaal iets nieuws. Het onderwijs kan de kennis hierover verweven in het curriculum van de leerling, de leerling bewust leert omgaan met allerlei nieuwe vormen van informatie. Maar de burger die niet meer in de schoolbank zit? De burger die met vragen zit? Daarvoor is de bibliotheek de aangewezen plek. Daar kun je, naast materialen lenen, vragen stellen, kennis opdoen in workshops, lezingen bijwonen, de bronnen gebruiken die de bibliotheek beschikbaar stelt, bronnen die getoetst zijn op betrouwbaarheid.
En de bibliothecaris? Die wordt bijgeschoold en deelt de opgedane kennis met de burgers en met het onderwijs. Op haar beurt deel het onderwijs deelt kennis met de bibliotheek. Samen maken we de wereld een beetje anders. Kenniscreatie is niets nieuws, wel verandert de manier waarop wij kennis vergaren en met de kennis omgaan. Daar is werk aan de winkel!
[1] Lankes, D. (2020). Nieuwe veldgids voor bibliotheekwerk
