Tekst: Els Rademaker-Vos, gepensioneerd (leidinggevend) bibliothecaris bij de Overijsselse Bibliotheek Dienst en tot 2006 consulent voortgezet onderwijs. Vanaf 2017 geeft zij colleges over nepnieuws voor de BMO. Columnisten / bloggers schrijven op persoonlijke titel en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van de redactie.
Als je de media volgt dan is het waarschijnlijk wel doorgedrongen. De staat van het Nederlandse onderwijs staat er niet goed voor. Aleid Truijens beschreef dit in haar wekelijkse column in de Volkskrant en de kop luidde: Een nieuw dieptepunt, volgens de Onderwijsinspectie. Dóe iets, in godsnaam. Maar het gebeurt niet Nou als je dit leest dan is het ernstig en dat is het ook. Iedere keer blijkt dat het met de fundamentele vakken niet in orde is. Dan gaat het over: rekenen, taal en lezen. En nu ook over burgerschapskunde. En dat allemaal na het PISA rapport van afgelopen 5 december 2023. Dat zijn geen opwekkende berichten.
Onlangs verscheen ook een rapport uitgegeven door de Stichting Lezen over de schoolbibliotheek. Onderzoekers Marleen Kieft en Vera van Rossum onderzochten de stand van zaken rond de schoolbibliotheken in het onderwijs. Titel van het rapport: Mediatheken in het voortgezet onderwijs. Het werd mede ondersteund door de Koninklijke Bibliotheek en de Beroepsvereniging Mediathecarissen Onderwijs. En de resultaten zijn niet mooi…
Het verbaasde mij niet. Als bibliothecaris en Consulent Voortgezet Onderwijs heb ik een aantal jaren contact gehad met scholen om schoolbibliotheken opgericht te krijgen. Bibliotheken zagen vooral de kans om contact te krijgen met scholen bij de invoering van Het Studiehuis. Die term werd gebruikt bij de invoering van de Tweede Fase in het voortgezet onderwijs in 1998. Een onderwijsvernieuwing die mislukt is. En waarover een parlementaire enquête is gehouden onder leiding van Jeroen Dijsselbloem. Ter ondersteuning van de schoolbibliotheek werd ook een tijdschrift opgericht door NBD/Biblion onder de titel: Dossier Kennis en media. Het is helaas al weer opgeheven. Ik heb in deze functie ondervonden hoe scholen denken over schoolbibliotheken. Dat was niet om over naar huis te schrijven. Of misschien toch wel. Want de directies waren er over het algemeen niet positief over. Directies vonden het bijvoorbeeld niet aangenaam dat anderen de school binnenkwamen om te vertellen hoe het met de schoolbibliotheken beter kon. Ik vond het bijvoorbeeld belangrijk dat docenten niet zelf boeken aanschaften maar dat ze hun wensen aan de schoolbibliothecaris doorgaven. Want als de collectie van de bibliotheek ondergebracht werd in een catalogus die al het bezit van de school omvatte kon er ook gekeken worden of dit boek als ergens in een lokaal aanwezig was. En zou werden doublures vermeden en kosten bespaard.
Als consulent die adviseerde over schoolbibliotheken stelde ik mij ook voor in sectievergaderingen met bijvoorbeeld als doel te horen welke onderwerpen behandel werden. En daar de collectie op af te stemmen. En dat werkte heel goed. En wat ik ook belangrijk vond: contacten te onderhouden met alle secties dus niet alleen met Nederlands. Want iedere leerling moest voor elk vak in de schoolbibliotheek terecht kunnen. En dat lukte behoorlijk goed. En als de catalogus geautomatiseerd werd en contact had met de plaatselijke openbare bibliotheek dan kon er nog beter worden gewerkt. Positieve punten maar helaas: niet elke directie stond hiervoor open. Ikzelf het nodige meegemaakt en collega’s ook.
Directies waren niet altijd blij dat er mensen van buiten de school in de school gingen werken. Ik het meegemaakt dat medewerkers van de schoolbibliotheek niet in de docentenkamer mochten komen. Met ernstige gevolgen. Zo moesten er boeken worden besteld bij een uitgeverij. Honderd exemplaren. De docent die die opdracht had gegeven aan de schoolbibliotheek vroeg of de boeken waren binnengekomen. Het antwoord was: nee. Dus werden ze opnieuw besteld, Totdat de conciërge meldde dat er dozen in de docentenkamer stonden. Dat waren dus de boeken en dat betekende dat er nu 200 waren.
Wat mij betreft heel ernstig is dat de schoolbibliotheek vaak gerund wordt door vrijwilligers. Die hebben heel weinig gezag. Het zijn vrijwilligers zonder specifieke kennis. Ze vinden het leuk om in die bibliotheek te werken. Maar se kunnen niets bijdragen aan het geheel, Hoe de collectie wordt samengesteld: dat kunnen ze vaak ook niet. Anders dan dat ze boeken bestellen in opdracht van de docenten. Het contacten leggen met de docenten is heel moeilijk omdat ze niet in de docentenkamer mogen komen. En het is juist heel belangrijk om van alles te organiseren in de bibliotheek rond de vakken die op de school worden gegeven.
Je maakt hele rare dingen mee. Op een PABO trof ik in de bibliotheek een plankje jeugdboeken uit de jaren 60. Ik informeerde hierover waarom er niet meer jeugdboeken van nu stonden in een behoorlijke collectie. Dan gaan ze maar de openbare bibliotheek was het antwoord. Op die PABO werd dus ook weinig aandacht gegeven aan jeugdliteratuur. Heel ernstig.
Het meest verschrikkelijke wat ik heb meegemaakt is dat de bibliotheek die ik in opdracht van een school had opgericht en ingericht een jaar of tien jaar later was opgeheven en dat had de conciërge besloten. In het nieuwe onderwijs was een bibliotheek niet nodig, zei hij, we hebben google en de directie vond het prima.
Wat we echt nodig hebben is een HBO opleiding Schoolbibliothecaris die al een tijd geleden is opgeven opnieuw van de grond te tillen. Een volwaardige schoolbibliothecaris is een volwaardige gesprekspartner van de directie. Het oordeel en de mening van die schoolbibliothecaris heeft gezag en doet er veel toe bij directie en bestuur van de school. En het moet iemand zijn op HBO niveau die ook de collectie kan samenstellen en onderhouden. Die het lezen kan bevorderen. Die creatieve ideeën heeft. Die ook het onderwijs op de school zodoende in kwaliteit op een hoger plan brengt. En directies en besturen die hier ook achter staan.
En, o ja, noem die schoolbibliotheek niet een mediatheek. In bibliotheken wordt altijd in de collectie meer dan boeken opgenomen. Dat is altijd zo geweest. De term boek is niet iets om afkeer van te hebben.
