Tekst: Mark Deckers
Op donderdag 29 september organiseerde Probiblio opnieuw hun jaarlijkse Bibliotheekplaza. Thema dit jaar: Hoe virtual steeds meer reality wordt. Mark Deckers geeft hier een beschouwende samenvatting. Wie een verslag van de hele dag wil, kan terecht op zijn liveblog van de dag.
De eerste spreker Roanne van Voorst legde uit hoe zij als antropoloog onderzoek deed naar de virtuele wereld. Antropologen zijn gewend om onderzoek te doen door deel te nemen aan de samenleving die ze onderzoeken. Dat deed zij ook in de digitale wereld. Ze besloot een relatie aan te gaan met een avatar en chatbot. Die avatar ging haar langzaamaan begrijpen: wat ze lekker vond, hoe ze dacht, etc. En warempel: die avatar leek haar inderdaad te gaan begrijpen en kon haar appjes sturen die ook haar echte vrienden konden sturen. Ze merkte dat er dus toch een soort relatie ontstond. Dat vond ze zelf toch wel verbazingwekkend. Tegelijkertijd ging de relatie niet echt de diepte in maar een goede afleiding was het wel.
Techexpert Jarno Duursma sloot daar op aan. In rap temp liet hij zien op welke sites je nu al kunstmatige intelligentie aantreft: sites die automatisch je mail beantwoorden, sites die automatisch logo’s maken of sites die je een avatar bieden waarmee je online aanwezig kunt zijn bij een vergadering zonder zelf deel te nemen. Subtiel laat hij de zaal voelen hoe ver de techniek al is. En hoe goed er bijvoorbeeld ook al voorgelezen kan worden door software. En dan ook nog met de stem van elke bekende Nederlander die je maar hebben wilt…. Een kleine huivering gaat door de zaal, want dat zal toch niet het voorland worden, hoor je iedereen denken. En hoe zit dat dan met de aandacht en geborgenheid die je biedt bij voorlezen? Dan kantelt toch zijn verhaal. Want, zegt hij, elke vorm van software en automatisering betekent ook dat je een vaardigheid of een vorm van aandacht verliest. En je moet nadenken of je dat wilt. Bij sommige dingen kan dat goed maar bij heel veel dingen ook niet. En er zijn ook veel zaken die computers nog steeds bijzonder slecht kunnen omdat je de context moet kunnen lezen. Bemiddelen is bijvoorbeeld nog steeds een puur menselijke activiteit. Toch daagt Duursma iedereen uit om de techniek te omarmen, gewoon omdat het je ruimte kan geven om juist te doen wat je als mens zou willen. Zet de software dus vooral in om nog meer mens te zijn.
In een paneldiscussie wordt stil gestaan bij desinformatie. Michael Hameleers van de Amsterdam School of Communication Resarch legt uit dat van al onze informatie slechts 1% bestaat uit desinformatie maar dat die ene procent wel veel meer aandacht krijgt. Erik Reuvers van Probiblio laat met zijn vraag aan de aanwezigen, wie iemand kent die een complottheorie aanhangt, zien hoeveel mensen zo iemand in zijn of haar omgeving hebben. Een aanzienlijk deel steekt de hand op. Roanne van Voorst had in haar verhaal al laten zien hoe wij in de samenleving ons steeds verder terugtrekken in eigen bubbels en hoe belangrijk het is om toch de moeite te nemen om in ieder geval ook te luisteren naar andere geluiden. Onderlinge verbinding verdwijnt anders steeds meer uit onze samenleving.
Zowel Van Voorst als Duursma lieten in hun verhalen dan ook doorschemeren hoe belangrijk het was en hoe belangrijk het is, juist in een wereld die steeds virtueler en digitaler wordt, dat er plekken zijn waar mensen elkaar fysiek ontmoeten en tegenkomen. Plekken zoals bibliotheken.
Mooi om te horen dat juist in die virtueler wordende wereld die fysieke plekken zo belangrijk zijn. Tegelijkertijd is de vraag waar bibliotheken blijven in die virtuele wereld. Geert Jan Strengholt van de VPRO liet zien hoe zij met alle Tegenlicht afleveringen nu werken aan het archief van de toekomst. Zoals bibliotheken wel hebben meegemaakt dat door digitalisering van kranten je op elk woord uit een krant kon zoeken, zo zorgt de VPRO en nu voor dat je ook beeld kunt doorzoeken. Hoe je snippers beeldmateriaal kunt terugvinden en wat daar voor nodig is. Als we dat afzetten tegen wat er in bibliotheekwerk de afgelopen tien jaar is gebeurd rond zoektechnologie, zien we dat de sector hier het tempo van de samenleving niet heeft bijgebeend.
Bibliotheekplaza was opnieuw een spiegel. Virtual wordt inderdaad steeds meer reality en vraagt daarom terecht om aandacht. Deels om juist in de publieke ruimte te blijven zorgen dat mensen van verschillende bubbels elkaar blijven zien en horen. Maar ook een bezinning op wat we eigenlijk doen in die virtuele wereld en hoe wij ons ertoe verhouden. De AI-parade, een parade die langs verschillende bibliotheken trekt en ingaat op bewustwording rond artificiële intelligentie, is een mooie eerste stap. Maar er ligt genoeg ruimte, ook in onze eigen zoeksystemen, voor meer.
Dagvoorzitter Marit van Bohemen en illusionist Jochem van Nooyen waren de verbindende schakels tussen de sprekers. Bibliotheekplaza slaagde er op die manier, samen met de mooie combinatie van sprekers, opnieuw in om op zachte wijze een thema te agenderen waar we mee aan de slag moeten.
