Bibliotheken zoeken naar oplossingen in tijden van corona

Tekst: Anne van den Dool

Het coronavirus houdt ook de Nederlandse bibliotheeksector in zijn greep. Wat begon met de ludieke geste om angstige bibliotheeklezers hun boetes kwijt te schelden, eindigde zondagavond 15 maart met de bekendmaking van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) dat alle bibliotheekvestigingen in Nederland vanaf maandag hun deuren moesten sluiten. Hoe deed het coronavirus de afgelopen weken langzaam maar zeker zijn invloed gelden en op welke inventieve manieren zetten bibliotheken hun werkzaamheden voort?  Een terugblik en een stand van zaken. Met een overzicht van de nu bekende initiatieven, dat regelmatig bijgewerkt zal worden (zie kader onderaan).

Afgelaste activiteiten
Het begon al enkele dagen voor de belangrijke persconferentie op donderdagmiddag 12 maart, waarin culturele instellingen, zoals musea en theaters, werden verzocht hun deuren te sluiten. Twee dagen eerder schrapte Bibliotheek Eindhoven als eerste bibliotheek alle activiteiten vanwege het COVID-19-virus, dat steeds wilder om zich heen begon te grijpen. Ook waren in de vestigingen nog nauwelijks medewerkers te vinden: bezoekers moesten zich veelal redden middels selfservice. Reden daarvoor was niet alleen de kans op besmetting door bezoekers onderling, maar ook de angsten van vrijwilligers, die massaal besloten thuis te blijven. Zonder hen, werd al snel duidelijk, was het lastig de bibliotheken open en op orde te houden.

Computers om en om aan

Ook in andere bibliotheken volgden algauw maatregelen. Waar aanvankelijk enkel groepsactiviteiten werden geannuleerd, gold dat al snel ook voor een-op-een-activiteiten, zoals spreekuren en taalhuisbegeleidingen. Selfservice werd eerder regel dan uitzondering, om het contact tussen bezoeker en medewerker tot een minimum te beperken. Bezoekers met verkoudheidsklachten werden geweerd en een deel van de computers werd uitgeschakeld, om zo de afstand tussen zoekers te vergroten. Toiletten die aanvankelijk alleen tegen betaling konden worden gebruikt, waren nu vrij te bezoeken, zodat iedereen die daar behoefte aan had zijn handen kon wassen.
Na het bericht op 12 maart besloot een eerste deel van de bibliotheken zelf de deuren te sluiten. De feestelijke opening van de gloednieuwe bibliotheekvestiging aan de Utrechtse Neude door prinses Laurentien, die oorspronkelijk voor de 13e gepland stond, werd afgelast. Waar bibliotheken aanvankelijk maatregelen troffen voor de rest van de week, werden die algauw tot het einde van de maand verlengd, conform de adviezen van de overheid en het RIVM aan publieke instellingen in het algemeen.

Geen boete op de deurmat
Er ontstonden meer praktische problemen. Wat bijvoorbeeld te doen met al geleende boeken die bezoekers nu niet langer durfden terug te brengen? Wie materialen had geleend bij een bibliotheek in Noordoost-Brabant, hoefde zich nergens zorgen over te maken, liet het Brabants Dagblad al donderdagochtend 12 maart, voor de bekendmaking van de grootschalige maatregelen voor openbare gelegenheden, weten. Degenen die vanwege het coronavirus hun huis niet durfden te verlaten, zouden geen boete op de deurmat krijgen, verzekerde de bibliotheek. Ook de bibliotheken in Drenthe verlengden hun uitleentermijn tot zes weken. Daarnaast lieten ze weten de boeken uitgebreider dan normaal te reinigen voordat ze in de kasten werden teruggezet.

Digitaal lezen voor iedereen
En zo werd de vloek van het coronavirus ook een zegen voor het digitaal lezen. Luisterboeken en e-books boden een oplossing voor de angst tijdens een bibliotheekbezoek door een ziektekiem te grazen te worden genomen. Vooral voor ouderen bleken de diensten een uitkomst, stelde bibliotheekmanager Lammie van der Tuuk van Biblionet Drenthe tegenover Dagblad van het Noorden: zij hoefden nu niet langer het risico te lopen op weg naar een nieuw boek ook nieuwe ziekteverwekkers binnen te krijgen.
Om die reden besloot de landelijke Online Bibliotheek voor iedereen, en niet alleen voor haar leden, gratis luisterboeken beschikbaar te stellen. Voor kinderen kwamen twaalf beluisterbare boeken online, voor volwassenen stelde de bieb zestien audiobooks beschikbaar. Dit werd algauw uitgebreid naar meer dan tachtig. Daarnaast begon de Koninklijke Bibliotheek zich direct in te spannen om het aanbod van de Vakantiebieb, die normaal gesproken alleen tijdens de zomermaanden geopend is, eerder beschikbaar te stellen.

Aan eigen succes ten onder
Tussen donderdagavond en zondagavond maakten meer en meer bibliotheekorganisaties zelfstandig de beslissing de deuren te sluiten voor het publiek. Iedereen interpreteerde de op donderdagavond gegeven grens van honderd personen naar eigen inzicht: sommige bibliotheekorganisaties lastten alleen grootschalige evenementen af, anderen zagen op vrijdag direct af van opening.
Het was precies de diversiteit van de bezoekers die door sommige woordvoerders als argument voor de sluiting werd genoemd, waardoor het virus zich mogelijk sneller zou kunnen verspreiden. Juist door ouderen wordt de bibliotheek gretig bezocht. Een groot goed van de bibliotheek verwerd zo plotseling tot een gevaar. Het gold voor meer verworvenheden van de bieb: wie veel bezoekers ontving, liep nu paradoxaal genoeg plotseling het grootste risico de deuren op slot te moeten doen. De immer groeiende activiteitentak maakte de bibliotheek bovendien tot een grotere bron van samenkomende zieken, zwakken en misselijken.
Deze groep werd door veel bibliotheken op hun websites en middels aanplakbiljetten bij de ingang vriendelijk verzocht de bibliotheek niet te betreden. Wie signalen van verkoudheid of koorts vertoonde, kon het pand, uit veiligheid voor anderen, beter niet betreden.

Hollands hamsteren
Tot hun sluitingen hadden ook bibliotheekvestigingen te lijden onder klassiek Hollands hamstergedrag – een term die tot vorige week nog positief verbonden was met afprijsacties van Nederlands grootste supermarktketen, maar die inmiddels verwerd tot scheldwoord. Dit leidde weer tot grote drukte in de bibliotheek – precies het gedrag dat door de overheid en het RIVM juist was afgeraden. Inslaande bezoekers, al dan niet snotterend, verlieten met het maximaal aantal te lenen boeken het pand.
De Stentor deed uitgebreid verslag van een dergelijke situatie in Apeldoorn, waar men al ruim voor opening samendromde voor de ingang om, voordat het slot er voor enkele weken op zou gaan, de laatste boeken te pakken te krijgen. 75 mensen mochten direct bij CODA naar binnen, waarna het een kwestie van wachten was tot iemand het pand verliet. Het verzoek was niet te lang in de bibliotheek te blijven, om zo iedereen een kans te geven.

Reserveringen in plastic tas
Toen op zondagavond 15 maart werd medegedeeld dat ook restaurants, cafés, scholen en sportclubs moesten sluiten, gold dat indirect ook als een oproep aan bibliotheken hun deuren niet langer open te houden. Die nam de VOB, ondanks het feit dat bibliotheken niet expliciet genoemd werden, desalniettemin ter harte. Zij had daarover eerst contact met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), dat ervan uitgaat dat alle bibliotheken hun vestigingen ten minste tot en met 6 april gesloten zullen moeten houden.
Daarmee ontstonden algauw de eerste creatieve oplossingen. De Bibliotheek Hoeksche Waard besloot, in navolging van bezorgende supermarkten en restaurants, klaarstaande reserveringen in een plastic tas aan de voordeur van de lener te hangen.
Biblionet Groningen startte op maandag 16 maart met een dagelijkse BiebLab-video voor kinderen, om zo de verveeluurtjes thuis te verdrijven. Dezelfde organisatie richtte een online Taalhuis op, via welke video’s worden geboden met oefeningen voor thuis. Bibliotheek Rotterdam koos ervoor een schrijfworkshop voor aanstormend raptalent naar het wereldwijde web te verplaatsen. KopGroep Bibliotheken laten hun wekelijkse voorleesuurtje op woensdagmiddag via Facebook plaatsvinden. Online voorleesinitiatieven ontstaan ook onder schrijvers, zoals Paul van Loon en Jacques Vriens.
Steviger inzetten op de online dienstverlening lijkt het nieuwe devies, zo laten meerdere organisaties weten. Zo zetten verschillende bibliotheken, waaronder de Westfriese Bibliotheken en de Bibliotheek Gelderland Zuid, hun digitale aanbod duidelijker in the picture: op hun website en sociale media prijzen zij de digitale erfgoedcollecties van musea en gratis oefenprogramma’s voor computer, taal en rekenen aan.

Immer flexibel
Zo zoeken alle bibliotheken naar een manier om hun werkzaamheden, ondanks de sluiting van hun panden, te kunnen voortzetten. Net als andere sectoren kiezen zij er, in afwachting van nieuwe maatregelen, niet voor te wachten tot de deuren weer open mogen, maar laten zij zich van de flexibele kant zien waarin zij de afgelopen jaren zo getraind in zijn geraakt.

Op de foto: De OBA heeft een bezorgservice.

Op Biebtobieb is onder de naam Crisisbieb een groep gestart waar bibliotheken met elkaar delen welke oplossingen zij hebben bedacht om zo goed mogelijk mensen te blijven bedienen in de huidige situatie.

 Initiatieven en digitaal aanbod (Dit overzicht is onvolledig en is bijgewerkt tot 31 maart)

Digitaal aanbod
Er verschijnen snel overzichten van het digitale aanbod waar gebruik van gemaakt kan worden. Onder andere van:
Biblionet Groningen
Westfriese Bibliotheken
Bibliotheek Gelderland Zuid heeft een ‘Tips voor thuis’-pagina
Bibliotheek De Groene Venen heeft een ‘Voor thuis’-pagina met digitale informatie en oefeningen
Bibliotheek Utrecht heeft een vrij uitgebreide pagina waar het digitale aanbod op een rijtje is gezet.
Ook de OBA brengt het volledige digitale aanbod onder de aandacht

De Koninklijke Bibliotheek komt eveneens met een overzicht van beschikbare online bronnen
Ook de VOB wijst op het online aanbod, dat de komende dagen verder uitgebreid zal woren. In aanvulling daarop wordt er gekeken of het kennismakingslidmaatschap nog aantrekkelijker en laagdrempeliger gemaakt kan worden. ‘Achter de schermen werken VOB, SPN en KB hard om te bekijken wat de bibliotheek kan betekenen in deze uitzonderlijke tijd. Het online aanbod blijft in de lucht en wordt waar mogelijk uitgebreid,’ aldus de VOB.
Jeugdbieb biedt een verzameling links met dingen die kinderen thuis kunnen doen.

Virtuele vestiging
Bibliotheek AanZet heeft een zogeheten Virtuele vestiging geopend, waar mooi wordt gepresenteerd wat er via de bibliotheek online nog beschikbaar is.

Bibliotheek Utrecht: online service digitaal thuisonderwijs voor Utrechtse scholen
Bibliotheek Utrecht is in samenwerking met Mira Media en het Media Team gestart met een online service voor de Utrechtse po- en vo- scholen. Met de online service worden scholen ondersteund bij de invulling van hun “thuisonderwijs”. Behalve het eigen aanbod van de bibliotheek staan op een speciaal ontwikkelde website digitaal lesmateriaal, tips voor ouders, didactische suggesties en allerlei linkjes. Alles is gericht op taal- en (voor-)leesbevordering en op digitale geletterdheid. Dagelijks wordt de website geupdate en komen er nieuwe materialen bij.
Nieuwsbrief met tips voor thuiszitters
Forum Groningen verzamelt elke week in een nieuwsbrief de leukste tips voor ‘thuiszitters’, om thuis te blijven lezen, leren en kijken. 

Online Taalhuis
Biblionet Groningen is gestart met een Online Taalhuis
Ook Bibliotheek Den Haag is gestart met een online versie van het Taalhuis, op Facebook

Online Bieblab
Een ander initiatief van Biblionet Groningen is het produceren van speciale afleveringen van het online Bieblab, met huis-tuin-en-keuken opdrachten voor kinderen die gedwongen thuis zitten.

BiebBoys
Bibliotheek Gelderland Zuid heeft de BiebBoys in het leven geroepen, die dagelijks met vanuit een lege bibliotheek met een nieuwe afleving komen waarin ze challenges  verzinnen voor kinderen uit groep 6 tot en met 8. Iedere schooldag om 14.00 uur is er een nieuwe aflevering van de BiebBoys.

Minecraft Challenge
In Bibliotheek Veendam en Bibliotheek Stadsknaal ligt de Minecraft Club stil. Daar is een oplossing voor bedacht: een dagelijkse Minecraft Challenge op een speciale server.

Maakplaats online
De Maakplaats van Bibliotheek Amstelland gaat vanaf deze week online met korte workshops. Om te beginnen over hoe een verhaal te maken met het programma Scratch
Bibliotheek Breda, die in samenwerkking met Makersbase Breda op donderdag in De Nieuwe Veste een Tinkercad-middag over 3D ontwerpen en printen zou organiseren heeft dit evenement nu naar het internet verplaatst. Het wordt nu georganiseerd in de vorm van een webinar.
Ook Bibliotheek Eindhoven heeft de MakersClub naar het digitale domein verplaatst.

Streaming online schrijfworkshop hiphop via Instagram
Bibliotheek Rotterdam verplaatst een workshop in het kader van de schrijversclub Crooks Divisie naar het digitale domein. Op 19 maart zal de schrijfworkshop rappen live gestreamd worden via Instagram.

Bibliotheek Gelderland Zuid roept jongeren online op mee te doen aan een Boekenwedstrijd met als uitgangspunt boeken op een creatieve manier te verwerken tot bijvoorbeeld een cartoon, een stopmotion-filmpje of een game.

Online voorlezen of leestips
Live voorleeskwartiertje via Facebook
KopGroep Bibliotheken gaat elke woensdag om 15.00 uur via Facebook live het wekelijkse voorleeskwartiertje voor peuters en kleuters streamen.
Ik lees thuis
Leesconsulenten van Bibliotheek Zoetermeer brengen dagelijks in korte filmpjes (voor)leesplezier vanuit huis via Facebook. Een keer per dag een filmpje.
Noord Oost Brabantse Bibliotheken heeft haar Peuteruurtje naar het digitale domein gebracht en publiceert wekelijks op haar YouTube-kanaal een nieuwe voorlessesie Ook brengt de NOBB op dat kanaal sinds 19 maart regelmatig korte Boekenvlogs, waarin tips voor e-books en luisterboeken worden gegeven..

Exposities online brengen voor ‘virtueel bezoek’
De Vlaamse Bibliotheek Genk gaat de lopende exposities  ‘Het ijzelt in juni’ (opgezet in het kader van de jeugdboekenmaand) en ‘Patti Smith Complete’ online brengen, zodat ze ‘virtueel’ te bezoeken zijn. Aansluitend bij de eerste tentoonstelling over André Sollie leest Sophie namens de bieb elke dag een versje voor en geeft opdrachten. Een bij de tentoonstelling horende inspiratiegids (pdf) is te downloaden

Andere initiatieven

Afhaalservice
Veel bibliotheken in Vlaanderen zijn ertoe overgegaan een afhaalservice te organiseren waarbij mensen gereserveerde materialen kunnen afhalen. Het gaat onder andere om:
Bibliotheek Kalmthout
Bibliotheek Oostende
Bibliotheek Melle
Bibliotheek Gent
Bibliotheek Genk
Bibliotheek Hasselt-Limburg organiseert afhaalservice onder de titel Grab&Go
In Nederland heeft DNK Assen een afhaalservice georganiseerd. Leden kunnen op de website van DNK een formulier invullen en maximaal vier boeken reserveren. De materialen kunnen op afspraak afgehaald worden aan de balie in Bioscoop DNK. Deze afspraken vinden contactloos met de DNK-medewerkers plaats. De uitleentermijn is vastgesteld op 1 juli 2020 en de materialen kunnen worden geretourneerd via de boekenbussen in De Nieuwe Kolk of in verschillende supermarkten.
Westfriese BIbliotheken is gestart met de Afhaalbieb, in het kader waarvan leden hun favoriete genre kunnen aangeven als uitgangspunt voor verrassingspakket met vijf titels, dat kan worden opgehaald bij bibliotheekvestigingen in  Stede Broec, Medemblik, Opmeer of De Goorn.
Ook Bibliotheek Waterland heeft de ‘Verrassingstas’ geïntroduceerd met daarin 5 boeken. De tas is op te halen bij een bibliotheekvestiging naar keuze.
De nieuwe bibliotheek Almere is onder de naam BiebDrive eveneens een afhaaldienst gestart.

BezorgserviceVerschillende bibliotheken bieden de mogelijkheid materialen thuis te laten bezorgen, onder andere:
Bibliotheek Oostland
Bibliotheek Voorschoten-Wassenaar
Bibliotheek Bollenstreek
Bibliotheek Hoeksche Waard heeft alle klaarstaande reserveringen thuis bij leden in een tas aan de deur gehangen en gaat leden de mogelijkheid bieden om een verrassingstas met boeken te laten samenstellen die bij de leden thuis wordt afgeleverd.
Bibliotheek IJmond Noord heeft eveneens een bezorgservice in het leven geroepen, waarbij men kan kiezen uit negen verschillende genres en leeftijden, waarna vervolgens dan vijf boeken in een tas thuis in een tasje aan de voordeur worden gehangen.
Bibliotheek AanZet biedt een vergelijkbare dienst aan onder de naam ‘Haal de bieb in huis’, een tijdelijke haal- en brengservice voor alle leden in Dordrecht..Thuisbezorgen is alleen voor leden die dat echt nodig hebben, zoals ouderen en minder mobielen, alsmede de leden die vallen onder de vitale beroepen, terwijl afhalen mogelijk is voor alle leden uit Dordrecht. 
Bibliotheek Midden-Brabant is gestart met een bezorgdienst voor 70-plussers.
Ook de 42 Drentse bibliotheken die aangesloten zijn bij Biblionet Drenthe bezorgen in heel Drenthe gereserveerde boeken bij klanten thuis

Boekenkoffers voor scholen
De bibliotheek in het Vlaamse Genk biedt leerkrachten die kinderen moeten opvangen de mogelijkheid gratis een boekenkoffer aan te vragen. De bibliotheek zorgt voor een boekenpakket op maat.

Voorlezen en boekentips via regionale zender
Biblionet Groningen gaat in samenwerking met RTV Noord de komende weken tot en met 5 april in het programma Babette op Noord dagelijks om 10.20 uur boekentips delen en voorlezen.

Telefonisch spreekuur
Bibliotheek Oostland houdt elke dag tussen 9.00-11.00 uur telefonisch spreekuur op elke vestiging, waar mensen klaar zitten om veel voorkomende vragen te beantwoorden.
Ook Bibliotheek Veluwezoom biedt een telefonisch spreekuur, met maatwerk op vragen die gesteld kunnen worden. Van printje tot reservering tot adres. Dagelijks van 10.00 uur tot 14.00 uur in Bibliotheek Oosterbeek en Bibliotheek Dieren. 

Poëzielijn en Kunsttelefoon
Bibliotheek Kennemerwaard is op 30 maart gestart met de zogeheten Poëzielijn. Mensen kunnen zich hiervoor aanmelden en worden dan tussen 13.00 en 16.00 uur gebeld gebeld door een medewerker van de bibliotheek die een mooi gedicht voorleest. Daarna praat men na over wat men van het gedicht vond. Er zijn gedichten voor alle leeftijden en in verschillende genres.
Rozet Arnhem heeft de Kunsttelefoon in het leven geroepen. Nu het de komende tijd niet mogelijk is Kunstcafés te bezoeken, wil de bibliotheek mensen toch graag met kunst in aanraking brengen. Een aantal vrijwilligers van Kunst 55+ gaat bellen met ouderen die het fijn vinden om over kunst te praten, elkaar te vertellen over wat zij mooi en interessant vinden.

Bibliotheek belt oudere leden
Veel oudere inwoners zitten nu alleen. Bibliotheek Zoetermeer belt deze week al haar 3000 seniore leden met informatie over de bibliotheeksluiting en alternatieven, ook wordt gevraagd of ze verder iets nodig hebben of behoefte aan een praatje. Indien nodig helpt Bibliotheek Zoetermeer ze te koppelen aan organisaties die hen bij kunnen staan.
 
Afgeschreven boeken beschikbaarstellen
Bibliotheek Veenendaal biedt dagelijks van 10.00-13.00 uur in enkele kasten naast de ingang van De Cultuurfabriek gratis af te halen afgeschreven boeken aan.
Bibliotheek Hoeksche Waard biedt via diverse supermarkten en samenwerkingspartners een kar of kast met gratis af te halen afgeschreven boeken aan. Iedereen die wil mag drie boeken uitkiezen.
Ook Bibliotheek Venlo stelt afgeschreven boeken op boekenkarren bij de ingang beschikbaar.
Bibliotheek Bibliotheek De Lage Beemden heeft een aantal dagen bij haar vestigingen eveneens gratis afgeschreven boeken beschikbaar gesteld, maar die actie was zo succesvol dat men de boeken weer heeft weggehaald omdat er te veel mensen bij elkaar kwamen. De bibliotheek roept bij wijze van alternatief mensen op zelf in eigen buurt minibiebs te creëren, waarbij de bibliotheek enkele boeken levert om mee te starten.
Geef een reactie
Gerelateerde berichten