Tekst: Els Rademaker-Vos, gepensioneerd (leidinggevend) bibliothecaris bij de Overijsselse Bibliotheek Dienst en tot 2006 consulent voortgezet onderwijs. Vanaf 2017 geeft zij colleges over nepnieuws voor de BMO.
We leven in een moeilijke tijd: pandemie, oplevende besmettingen, mondkapjes, QR codes, wel of niet weren van ongevaccineerde mensen en dan verschijnt er ook weer voorzichtig het L woord: Lockdown. En dan komt er een rampbericht: de openbare bibliotheek Den Haag gaat honderdduizend boeken verwijderen! Verslaggever Toine Heijmans van de Volkskrant kan niet achterhalen wat de overwegingen zijn die aan dit besluit ten grondslag liggen. Je staat perplex bij zo’n bericht.
Als ik dit lees kan ik niet anders denken dan: men wil het belang van boeken niet inzien. Het is ouderwets. Neem maar een e-reader. Kom je ook wel ver mee. Maar het blijkt dat jongeren bijvoorbeeld helemaal niet altijd graag boeken lezen op een e-reader. En welke criteria liggen ten grondslag aan het afschijfbeleid?
Er worden zogenaamde nul lijsten uitgedraaid. Dat zijn lijsten met boektitels die in een bepaalde periode niet zijn uitgeleend. Maar dat is niet een goed criterium. Ik heb wel eens van mensen die in bibliotheken werken gehoord dat er boeken zijn afgeschreven uit een bepaalde historische collectie. Die was aangeschaft zodat lezers in de bibliotheek onderzoek konden doen naar de geschiedenis van hun plaats/gemeente. Die boeken mochten ook niet worden uitgeleend. Er waren kostbare boeken bij. Een vrijwilliger kreeg de opdracht de boeken uit de kast te halen, af te schrijven en weg te doen. Je griezelt als je dit hoort.
Niet uitgeleend wil helemaal niet zeggen dat het boek niet waardevol is. Het kan een herdruk zijn van een bijzonder werk dat tijdens de tweede wereldoorlog verboden was. En dat kan op een lijst voorkomen van boeken die leerlingen willen lezen voor hun scripties.
O, maar dan kan je het nog altijd aanvragen via het Interbibliothecair Leenverkeer (IBL). Daar hoor ik ook verschillende geluiden over. Dat dat soms heel duur is en lezers er daarom van af zien. En als veel lezers op hetzelfde moment die titel aanvragen: ja, dan is er een probleem. En niet iedere bibliotheek kan het gevraagde leveren. Omdat er in die bibliotheek ook vraag naar is. Wat ook zo mooi is van een grote collectie is de serendipiteit. Je bent naar iets op zoek en dan stuit je op iets waarvan je denkt: he, dat wil ik lezen. Ik ken het niet.
De collecties van openbare bibliotheken gaan steeds meer op elkaar lijken omdat die nieuwe boeken worden verstuurd op grond van wat de bibliotheek in het verleden heeft gekocht. Oftewel: intelligent collectioneren. Dat is makkelijk maar ook een verschraling. Er wordt niet echt meer aangeschaft. Toegespitst op wat de klanten willen.
Ik vraag mij af of zo’n massale afschrijving van boeken te maken heeft met het feit dat het vak bibliothecaris langzamerhand niet meer bestaat. Opleiding afgeschaft. Dus… En of bezuinigingen hierbij een grote rol spelen. De openbare bibliotheek Den Haag is immers een gemeentebibliotheek. En valt onder de wethouder. Vroeger hoorden wij altijd dat mensen die in een dergelijke bibliotheek werkten beter betaald werden omdat die als gemeenteambtenaar werden beschouwd. Misschien is dat voordeel nu wel niet meer aan de orde.
‘Ik word bedroefd als ik hoor dat de gemeentebibliotheek Den Haag met een kaalslag bezig is. Ik heb in ieder geval geen slopershamer.’
Reactie Bibliotheek Den Haag:
De Centrale Bibliotheek wordt sinds 1 november verbouwd en gedurende deze verbouwing wordt ook een deel van de collectie opgeschoond. Dat Bibliotheek Den Haag daarbij 100.000 items aan boeken, cd’s, dvd’s en bladmuziek uit haar collectie zou vernietigen is niet juist.
Het merendeel van de restant-materialen gaat naar organisaties in Den Haag óf wordt aan bezoekers aangeboden. Met het opschonen en de verbouwing zorgt Bibliotheek Den Haag ervoor dat wij al onze wettelijke publieke taken kunnen uitvoeren, nu en in de toekomst.
Opschonen
Net als in elke bibliotheek in Nederland wordt ook in Den Haag de collectie periodiek opnieuw bekeken, beoordeeld en actueel gehouden. In de Centrale Bibliotheek is in de afgelopen jaren slechts beperkt aan collectiebeheer gedaan waardoor materialen soms ten onrechte in de kast zijn blijven staan. Tijdens de herinrichting wordt nu een inhaalslag gemaakt waarbij het merendeel van de geselecteerde materialen een andere bestemming in de stad krijgt. Bijvoorbeeld bij de Koninklijke Bibliotheek, het Nederlands Muziek Instituut, bij culturele instellingen maar ook in scholen, verzorgingshuizen en wijkcentra.
Een deel van de restanten gaat in de verkoop op de begane grond in de Centrale Bibliotheek. In sommige gevallen is een boek (of cd, of dvd) dermate beschadigd waardoor het niet meer bruikbaar is. In dat geval worden materialen inderdaad vernietigd. Het laatste is overigens ook gebruikelijk bij alle bibliotheken, na het zorgvuldig afwegen en opschonen van de collectie.
Omdat dit in de Centrale Bibliotheek langere tijd slechts beperkt is uitgevoerd, en er meer ruimte komt voor de activiteiten waartoe wij óók wettelijk verplicht zijn, wordt de collectie daar nu teruggebracht naar ruim 260 duizend materialen. Bibliotheek Den Haag biedt dan overigens nog steeds één van de grootste collecties in open opstelling in een Centrale Bibliotheek aan (zo niet de grootste) in vergelijking met andere Nederlandse bibliotheken.
Wettelijke taak van de bibliotheek
In de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) is de publieke taak van de openbare bibliotheek vastgelegd: het ter beschikking stellen van kennis en informatie, bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie, bevorderen van lezen en laten kennismaken met literatuur, kunst en cultuur en het organiseren van ontmoeting en debat.
Om invulling te geven aan deze wettelijke taak bieden alle Nederlandse bibliotheken niet alleen een brede collectie aan maar ook veel activiteiten. In de 15 vestigingen van Bibliotheek Den Haag worden jaarlijks zo’n 12 duizend activiteiten georganiseerd. Wij investeren niet alleen in leesbevordering voor alle leeftijden, maar bieden bijvoorbeeld ook ondersteuning bij laaggeletterheid, digitale vaardigheden, huiswerk en organiseren laagdrempelige kunst- en cultuuractiviteiten.
Criteria
Hoe wordt bepaald wat er wel en niet in de bibliotheekkasten staat? Hiervoor heeft elke bibliotheek selecteurs in dienst die deze taak uitvoeren. Materialen die bijvoorbeeld al jaren niet meer zijn uitgeleend worden in principe uit de collectie verwijderd, maar per item wordt door een selecteur beoordeeld of dit ook echt kan. Daarnaast wordt er geselecteerd op dubbele exemplaren, de staat van de materialen en natuurlijk de zeldzaamheid ervan.
De selecteur kijkt per item naar de actuele relevantie van een titel. Die actuele relevantie is steeds doorslaggevend, zowel voor wat betreft het onderwerp als de geboden informatie. Een oud onderwerp kan nog steeds, of ineens weer in de belangstelling staan, maar de geboden informatie mag niet verouderd zijn. Daarnaast houdt de selecteur ook rekening met de omvang van deelcollecties, bijvoorbeeld of er voldoende materialen in de collectie staan over een bepaald onderwerp.
Wat gebeurt er met de rest?
Onze verwachting is dat er in de loop van volgend jaar zo’n 30 duizend materialen om uiteenlopende redenen geen nieuwe bestemming kunnen krijgen. Momenteel bekijken we hoe wij die materialen, mits ze nog in redelijke tot goede staat verkeren, aan liefhebbers kunnen aanbieden. Deze zogenoemde ‘laatste kans’-materialen zullen dan in de Centrale Bibliotheek verkocht worden, en de laatste exemplaren worden uiteindelijk gratis weggegeven.
‘Bibliotheek Den Haag is en blijft heel trots op haar collectie en gaat daar altijd zorgvuldig mee om, nu en in de toekomst.’
