Op 11 februari heeft minister Van Engelshoven de evaluatie van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) samen met een advies van de Raad voor Cultuur aangeboden aan de Tweede Kamer. De evaluatie gaat in op drie onderzoeksvragen en de hoofdvraag hoe de situatie in het Nederlandse openbare bibliotheekwerk eind 2018 was (afgezet tegen de situatie voor invoering van de wet) en welke conclusies daaruit te trekken zijn over de doeltreffendheid en effecten van de Wsob.
Per 1 januari 2015 is de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) in werking getreden. In artikel 29 van de Wsob is vastgelegd dat binnen vijf jaar na de inwerkingtreding van de wet aan de Staten Generaal een verslag moet worden gestuurd over de doeltreffendheid en de effecten van deze wet in de praktijk. Artikel 29 vormt daarmee de wettelijke aanleiding tot de nu naar buiten gebrachte evaluatie.
De Evaluatie Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (pdf), die werd uitgevoerd door KWINK Groep, Panteia en Rebel, biedt inzicht in de stand van zaken met betrekking tot de maatschappelijke functie van de openbare bibliotheek, het bibliotheeknetwerk, de digitale bibliotheek en de financiën.
De onderzoekers hebben zich gericht op drie onderzoeksvragen naar aanleiding van de drie belangrijkste aanleidingen voor het invoeren van de Wsob:
- Heeft de Wsob bijgedragen aan een duidelijker profiel van een openbare bibliotheek als maatschappelijke organisatie met een aantal, deels nieuwe, publieke taken?
- Vervullen partijen hun rollen in het netwerk en is de samenhang in het bibliotheekstelsel hierdoor toegenomen?
- Is sinds de invoering van de Wsob een voor het algemene publiek relevante digitale openbare bibliotheek ontstaan?
In relatie tot de deze drie onderzoeksvragen formuleren de onderzoekers tien zogeheten ‘uitdagingen’:
Ook hebben ze gekeken naar de hoofdvraag ‘Hoe is de huidige situatie in het Nederlandse openbare bibliotheekwerk eind 2018 (afgezet tegen de situatie voor invoering van de wet) en welke conclusies zijn daaruit te trekken over de doeltreffendheid en effecten van de Wsob?
Zie voor een uitgebreide samenvatting van het evaluatierapport het artikel ‘Evaluatie Wsob: weinig aanleiding tot aanpassing wet; verbetering van uitvoering op punten wenselijk’.
Minister: convenant moet iedere inwoner toegang tot volwaardige openbare bibliotheek bieden
Minister Van Engelshoven van OCW spreekt in haar Kamerbrief (pdf) bij het evaluatierapport over gebleken positieve ontwikkelingen, maar maakt tevens melding van ‘zorgpunten’. ‘Het netwerk van bibliotheekvestigingen kalft af. Daardoor is de bibliotheek niet meer voor iedereen in voldoende mate bereikbaar. Ik vind dat iedereen gebruik moet kunnen maken van de openbare bibliotheek. Zonder drempels voor de jeugd. De ontwikkelingen ten aanzien van het lezen, die mijn collega voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media en ik in onze brief van 3 december 2019 over het leesoffensief hebben beschreven, geven daar alle aanleiding toe. Als voorziening die voor, naast en na de school beschikbaar is, kan de bibliotheek een belangrijke rol spelen bij het stimuleren van het lezen, bij digitale inclusie en bij het bestrijden van laaggeletterdheid,’ aldus de minister.
Van Engelshoven laat weten dat er over de evaluatie op 5 februari een bestuurlijk overleg heeft plaatsgevonden met de VNG, het IPO, de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB), de Koninklijke Bibliotheek (KB) en de Stichting Samenwerkende POI’s Nederland (SPN). Daarbij is afgesproken in een convenant vast te leggen welke bijdrage ieder van de partijen kan leveren om een gezamenlijk toekomstbeeld dichterbij te brengen. ‘Namelijk: iedere inwoner van Nederland heeft binnen een redelijke afstand toegang tot een volwaardige openbare bibliotheek. Deze bibliotheek biedt alle vijf de bibliotheekfuncties aan en levert een relevante bijdrage aan actuele maatschappelijke opgaven.’
Dit convenant zou voor de zomer gesloten moeten zijn, aldus de minister.
Oproep KB, VOB en SPN: gemeenten, maak pas op de plaats met bezuinigingsplannen en wacht op het convenant
De KB, VOB en SPN merken in een gezamenlijke reactie op dat de Wsob positief is geëvalueerd, maar dat er ook grote zorgen zijn. Grote maatschappelijke opgaven vragen daarbij volgens de drie partijen om een sterk samenwerkend netwerk van bibliotheken, POI’s en KB. Lokale bibliotheken hebben het moeilijk in tal van gemeenten: er zijn vestigingen gesloten en er wordt nog steeds in verschillende gemeenten gekort op bibliotheekbudgetten, met ook sluiting van nog meer vestigingen als gevolg. Tegelijkertijd kunnen bibliotheken bij grote maatschappelijke opgaven, zoals laaggeletterdheid, digitale vaardigheden, leven lang ontwikkelen en bevorderen van lezen, juist een belangrijke rol spelen.
‘We zijn blij dat deze zorgen nu breed worden herkend en benoemd, zowel in de evaluatie van de Wsob als in het stevige advies van de RvC en het bestuurlijk overleg,’ aldus de drie partijen
Net als de minister verwijzen KB, VOB en SPN naar het op te stellen convenant, dat gericht zal zijn op ‘een gespreid en toegankelijk lokaal netwerk van bibliotheken, zonder drempels voor de jeugd, als onderdeel van een sterk stelsel, samen met de POI’s en de KB, die voor de landelijke digitale openbare bibliotheek verantwoordelijk is’.
Met een gerichte netwerkagenda zal vervolgens door de openbare bibliotheken gezamenlijk invulling gegeven worden aan dit convenant, waarbij met een samenwerkingsmanifest de rollen en verantwoordelijkheden vastgelegd worden. ‘De uitwerking van het convenant en de netwerkagenda sluit aan bij de inspanningen die we al gezamenlijk, in afstemming met de drie overheden, hebben verricht voor de actualisering van de innovatieagenda. We zullen daardoor in staat zijn om op korte termijn, en met alle betrokken partijen, invulling aan het convenant te geven.’
De drie partijen sluiten hun gezamenlijke verklaring af door hun zorgen uit te spreken over de vooruitzichten op korte termijn voor sommige bibliotheken en doet een oproep aan de gemeenten om pas op de plaats te maken met bezuinigingsplannen: ‘Er zijn echter bibliotheken die zich nú ernstige zorgen maken om hun voortbestaan of het voortbestaan van vestigingen. We doen dan ook een dringende oproep aan de gemeenten die het betreft: neem nu geen beslissing ten nadele van uw bibliotheek, maak pas op de plaats en wacht op het convenant.’
Op 11 januari publiceerde ook de Raad voor Cultuur naar aanleiding van de verschijning van de Wsob-evaluatie zijn advies, getiteld Een bibliotheek voor iedereen. Versterking Bibliotheekwet noodzakelijk (pdf), waarin hij onder meer adviseert om wettelijk te verankeren dat elke gemeente de plicht heeft om te zorgen voor een eigen openbare bibliotheekvoorziening.
