Tekst: Els Rademaker-Vos, gepensioneerd (leidinggevend) bibliothecaris bij de Overijsselse Bibliotheek Dienst en tot 2006 consulent voortgezet onderwijs. Vanaf 2017 geeft zij colleges over nepnieuws voor de BMO. Columnisten / bloggers schrijven op persoonlijke titel en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van de redactie.
In bibliotheken bevinden zich boeken: de collectie en die moet onderhouden worden. Hoe kwam die collectie vroeger tot stand? Door zichtzendingen van de boekhandel, boekbesprekingen van collega’s, het lezen van de boekenbijlage van kranten, weekbladen. Het lezen van literaire tijdschriften, vakliteratuur en ook het bezoeken van boekenbeurzen waar de fondscatalogi van de uitgeverijen werden verzameld zodat je wist wat de komende tijd zou verschijnen.
En heel belangrijk: met een open blik in de samenleving te staan. En zodoende weten wat er aan de hand is en waar de bibliotheek op in moet springen. Dat betekende dat de bibliothecaris heel wat meer deed dan de uitlening draaiende houden. En dat was ook de kracht van het vak: je kende boeken en kon lezers adviseren die daarom vroegen. En dat waren er veel. Dat merkte ik vooral als ik boeken opruimde. Ik vond dat altijd een belangrijk onderdeel van mijn werk. Ook had ik de taak om boeken die terugkwamen uit bibliotheken om afgeschreven te worden te bekijken of dat wel kon. Want misschien konden die boeken een betere plaats krijgen in onze achtergrondcollectie. Een grote collectie boeken waar we gebruik van maakten bij het oplossen van moeilijke vragen van lezers. Zo werden die boeken dus niet zomaar afgeschreven en in de oud papierbak gegooid. Maar de ontwikkeling van het bibliotheekwerk gaat verder en toen kwam NBD Biblion met artificiële intelligentie (AI). Zo zouden bibliothecarissen de collectie makkelijker kunnen onderhouden. Toen de tech zich aandiende kon je het aanschaffen van boeken overlaten aan de logaritmes die zich beriepen op bestellingen uit het verleden.
Titelbeschrijvingen worden nu ook centraal gemaakt. En om het allemaal nog makkelijker te maken, werd de ‘retailoptelling’ ingevoerd. Dus geen boeken meer alfabetisch in de kast. De systematische indeling van boeken is vervangen door groepswoorden. Op die manier wordt de hbo-geschoolde bibliothecaris overbodig. Als de klant een vraag heeft wordt die verwezen naar de catalogus. En het afschrijven van boeken gaat nu door middel van Nullijsten. Lijsten van boeken die volgens de catalogus nooit zijn uitgeleend.
Nullijsten: ik vind het vreselijk. Ik heb verschillende verhalen gehoord dat op deze manier belangrijke collecties van bijzondere boeken die niet mochten worden uitgeleend maar ter plekke in de studiezaal van de bibliotheek werden geraadpleegd, in de papierbak terecht zijn gekomen.
Waarom moeten boeken perse uitgeleend worden? Omdat het bibliotheekwerk ook terecht is gekomen in de ban van efficiency. Het lijkt mij trouwens nog een heidens karwei om die nietuitgeleende boeken te vinden vanwege de winkelopstelling. Ik hoor nog wel eens klachten van mensen dat een bepaald boeken volgens de catalogus in collectie moet zijn maar nergens is te vinden. Wat een gruwel dat je zo boeken uit de kast moet halen en af moet schrijven. Ik moet er niet aan denken. Daar kunnen heel belangrijke titels bij zitten. Dat maakte ik mee toen ik destijds de opdracht kreeg om goed te kijken welke boeken bibliotheken af wilden schrijven. Daar heb ik boeken tussenuit gehaald die belangrijk waren en een plek kregen in onze achtergrondcollectie.
Je kunt niet alles weten en twee weten er meer dan een. Dat beschrijft bijvoorbeeld ook Mira Feticu in haar boek: Geheugen, geschiedenis, beschaving; lofzang op de bibliotheek. Daar heeft ze het ook over bijzondere parels in de collectie. Die kun je niet afschrijven. Ik zou zeggen: maak er een tentoonstelling van. Dat deed ik zelf ook bijvoorbeeld naar aanleiding van bijzondere gebeurtenissen. Bijvoorbeeld: binnenkort herdenken we dat het 60 jaar geleden is dat John F. Kennedy werd vermoord. Daarvan zou ik alles wat er in onze bibliotheek te vinden was op een tafel bij elkaar zetten. Toch nog een ‘winkelopstelling’.
Collectievorming is niet wat boeken bij elkaar zetten. Het is een weloverwogen keuze die ook aansluit bij wat de lezers vragen. Maar ook is het heel goed de lezers uit te dagen. En ze in contact te brengen met niet-alledaagse uitgaven. Dat is het bibliotheekwerk. En niet een nullijst uitdraaien, de boeken die er opstaan uit de kast halen, afschrijven en weggooien.
Lees ook het artikel: Collectie-experts luiden de noodklok dat u HIER kunt vinden.
Blog: Collectievorming met nullijsten?
