De jury van de Victorine van Schaick Prijs heeft drie publicaties op het gebied van informatie én een app beloond met een Victorine, waaronder de Victorine van Schaick Penning voor de bundel Omdat lezen loont. De prijzen zijn uitgereikt tijdens het KNVI-event ‘Gaat ChatGPT alles veranderen?’ op 23 november in het Nationaal Archief in Den Haag.
Jaarlijks onderscheidt het Victorine van Schaick Fonds publicaties, initiatieven en scripties op het gebied van het bibliotheek- en informatieterrein. Dit jaar hebben vijftien inzendingen meegedongen naar een van de Victorines 2023.
Publicatieprijs (2500 euro, Victorine van Schaick Penning)
De prijs voor de beste publicatie op het vakgebied is voor de bundel Omdat lezen loont. Op naar effectief leesonderwijs in Nederland, samengesteld door Yra van Dijk, Marie-José Klaver, Els Stronks en Micha Hamel en uitgegeven door Pica in 2022. Ten eerste vraagt het boek eens te meer aandacht voor de nog steeds onderschatte betekenis van lezen in onze complexe samenleving. Lezen vergroot kansen, leert nadenken, stimuleert het ontwikkelen van empathie en draagt bij aan wederzijds begrip. Het is onmisbaar voor bewust en betrokken burgerschap, en het verbetert het welzijn en de mentale gezondheid. Kortom, lezen is van cruciaal belang voor elk individu afzonderlijk en voor de samenleving als geheel, voor onze en voor de toekomstige generaties, aldus de jury.
‘Daarnaast maakt het boek duidelijk dat alleen functioneel kunnen lezen niet genoeg is. Leesonderwijs moet jongeren niet alleen toegang geven tot schriftelijke informatie, maar ze ook leren daar alle kennis uit te halen die voor hun eigen ontwikkeling en hun ontwikkeling als burger van belang is en die te scheiden van desinformatie. Want lezen betekent je informeren én positioneren in de wereld om je heen. Het is daarom ernstig dat het met de leesvaardigheid van jongeren zo slecht is gesteld.’
Oorzaken leesvrees
Het boek laat zich lezen als een mozaïek van reflecties op het gebied van leesonderwijs en leesvaardigheid, oordeelt de jury. ‘Wetenschappers, leraren, bestuurders, beleidsmakers, bibliothecarissen, leerlingen en studenten, schrijvers en journalisten dragen ieder een steentje bij aan een volledig en complex beeld van het probleem van de verminderde geletterdheid in Nederland. De auteurs zijn erin geslaagd om meerdere, veelgelaagde oorzaken te diagnosticeren van de zogenaamde “leesvrees” en de kwalen van het leesonderwijs in Nederland. Maar daar blijft het niet bij. De experts doen heldere en concrete suggesties om de problemen ook op te lossen. Het rijke perspectief van het boek laat zien: zo verschillend de oorzaken en zo divers de lezers, zo veelzijdig moeten de oplossingen zijn. Dit boek is voor alle stakeholders die een verschil kunnen maken. Met toch nog veel hoop en een gezonde dosis optimisme wijzen deze auteurs de weg naar een betere leescultuur in Nederland.’
Initiatiefprijs (2000 euro)
De initiatiefprijs ging naar de makers van de Lees Simpel-app. Uit onderzoek blijkt dat 30 procent van de Nederlanders overheidsbrieven te moeilijk vindt. Lees Simpel (gratis te downloaden voor iPhone en Android) helpt om deze brieven te lezen met behulp van kunstmatige intelligentie. Maak een foto van de brief en de app vat de inhoud samen in begrijpelijke taal. De makers van de app hebben echter een bredere missie: ze willen ook de verzenders van brieven inspireren om eenvoudiger te schrijven. Ze hopen dat de app zo snel mogelijk overbodig wordt.
Scriptieprijs (1500 euro)
De scriptieprijs is voor de scriptie What do we talk about when we talk about algorithmic literacy? A scoping review, die Melanie Augustinus (inmiddels informatiespecialist bij de Tweede Kamer) schreef voor haar master Bibliotheek- en informatiewetenschappen aan de faculty of librarianship, information, education and IT van de Zweedse University of Boras. De scriptie bespreekt het concept van algorithmic literacy, dat verwijst naar het bewustzijn, de kennis en de vaardigheden die een informatiegebruiker nodig heeft om succesvol door het door algoritmes gevormde informatielandschap te bewegen.
Om algorithmic literacy als concept te onderzoeken is de ‘scoping review’ als methode gekozen. Uit het onderzoek blijkt dat algorithmic literacy vaak wordt geplaatst binnen information literacy, media literacy en/of digital literacy. Gerelateerde concepten zijn attitude, handelingsmogelijkheid, vertrouwen en transparantie. Het onderzoek identificeert ook vier thema’s: de noodzaak van algorithmic literacy, het bewustzijn van algoritmes als basis, onderwijzen en leren, en het bestuderen van algorithmic literacy. De studie concludeert dat er behoefte is aan een beperkter en duidelijker gedefinieerde terminologie en dat informatieprofessionals en docenten interventies op regionaal of nationaal niveau moeten ontwikkelen en delen. Bovendien identificeert de scriptie verschillende kennislacunes die als toekomstige onderzoeksagenda kunnen dienen.
Eervolle vermelding
Sophia van Hoek, senior medewerker Verwerven van het Nationaal Archief, ontving een eervolle vermelding voor haar afstudeeronderzoek Walking a tightrope across the gap of digital preservation and environmental sustainability. Bewustzijn van de impact van digitale opslag is juist in tijden van klimaatverandering bijzonder relevant en dit afstudeeronderzoek biedt erfgoedinstellingen daarvoor zinnige en concrete handvatten.
Vier Victorines toegekend: drie publicaties op het gebied van informatie én een app
