Mijn krant beoogt een slijpsteen voor de geest te zijn. Dat lukt vaak, zo ook dit weekend. In een opiniebijdrage pleiten twee predikanten – onder het motto ‘Never waste a good crisis’ – voor een mentale quarantaine*. Hun pleidooi spreekt aan, want inderdaad: deze tijd van de coronacrisis biedt ons een soort herstart. Een mogelijkheid om stil te staan bij het vormgeven van de toekomst. Dus ook de toekomst van bibliotheekwerk.
Daarvoor zijn onlangs genoeg actuele bronnen verschenen ter inspiratie. Zo werden in februari twee rapporten uitgebracht. KWINK Groep publiceerde de evaluatie van de Wsob met een tiental uitdagingen voor de sector. Vervolgens kwam de Raad voor Cultuur, aansluitend op het werk van het externe bureau, met een eigen advies: Een bibliotheek voor iedereen.
Toegang voor iedereen ontbreekt
De Raad concludeert dat niet iedere Nederlander toegang heeft tot een kwalitatief hoogstaand bibliotheekaanbod. Het wettelijk adviesorgaan verwacht dat de afname van het aantal bibliotheekvoorzieningen doorzet en dat de verschillen in het aanbod tussen gemeenten zullen toenemen. De Raad voor Cultuur noemt dit een ongewenste situatie en komt daarom met een krachtig advies aan de minister: het Rijk moet ervoor zorgen dat gemeenten hun taak gaan uitvoeren. Zodat alle inwoners van ons land toegang hebben tot de vijf bibliotheekfuncties.
Zestien gemeenten zonder
De meest essentiële bevindingen uit dit adviesrapport (pdf) zet ik graag voor u op een rij. Het niveau van de gemeentelijke bekostiging is sinds 2010 met 19% gedaald, en er vond tussen 2012 en 2018 een daling van het aantal bibliotheeklocaties met 27% plaats. We kampen bij bibliotheken met teruglopende gebruikersinkomsten door dalende ledenaantallen. Van 62,3 miljoen in 2014 naar 56,4 miljoen euro in 2018. Zestien gemeenten (van de in totaal 355) kunnen in 2019 niet meer over een bibliotheekvoorziening, zoals beschreven in de wet, beschikken. En ten slotte: in de periode 2010-2015 is bezuinigd op gekwalificeerd personeel. Gerekend in fte’s meer dan 20%, hetgeen betekent dat: ‘het personeel nog niet voldoende is toegerust op de uitgebreide taak’.
De gemeenschap is de collectie
Wat dit laatste betreft, verdient een derde bron hier vermelding. En wel De veldgids voor nieuw bibliotheekwerk (vertaling van The New Librarianship Field Guide), het inspirerende geschrift van David Lankes uit 2016. Mijn complimenten gaan naar de netwerkcollega’s Gert Staal en Henk Snier, voor respectievelijk de vertaling en de uitgave van dit boek. Want in onze moedertaal laten de woorden van Lankes mijn hersens nog harder kraken. Neem zijn uitspraak bij het nieuwe bibliotheekwerk: ‘de gemeenschap is de collectie’. Dat is een doordenker, wetend dat we onlangs het landelijk collectieplan hebben geactualiseerd, zonder een prominente plaats voor gemeenschapsleden. Een gemiste kans?
Ook valt te lezen: ‘De toekomst van het bibliotheekwerk ligt niet in het veranderen van bibliothecarissen in tandwieltjes in onze door consumptie gedreven maatschappij, maar in de kracht van bibliothecarissen als professionals om de creatieve mogelijkheden van de gemeenschapsleden te faciliteren en los te laten’. Een fraai geformuleerd perspectief dat nog veel overdenking vereist, alvorens we er concreet mee aan de slag kunnen gaan.
Veertig dagen?
De oorsprong van het woord quarantaine is te vinden in het Venetië van de veertiende eeuw. De schepen moesten tijdens de toenmalige pestepidemie veertig dagen – quarante giorni – wachten alvorens te mogen laden en lossen. Of ons zo’n periode van reflectie wordt gegund alvorens weer een bibliotheek wordt gesloten, is niet zeker. Maar wel staat vast dat er minstens voor veertig dagen stof tot nadenken in genoemde vakliteratuur ligt besloten. Ik pak deze gelegenheid met beide handen aan. U ook? Peter van Eijk, directeur-bestuurder BiSC Utrecht* Nieuwpoort & Roselaars, De zin van quarantaine, NRC Handelsblad, 14 maart 2020.
Meer over David Lankes: Bibliotheekblad, nr. 2, 2020, pagina 25 t/m 37. Zie ook ‘David Lankes: Moeten bibliotheken waardevrij zijn?’
Deze column verschijnt ook in Bibliotheekblad nummer 3, 2020 in een serie verkenningen waarin Peter van Eijk dit jaar reflecteert op maatschappelijke, technologische en andere ontwikkelingen die voor bibliotheken de vraag oproepen: moeten we hier niks mee?
