Tekst: Els Rademaker-Vos, gepensioneerd (leidinggevend) bibliothecaris bij de Overijsselse Bibliotheek Dienst en tot 2006 consulent voortgezet onderwijs. Vanaf 2017 geeft zij colleges over nepnieuws voor de BMO.Columnisten / bloggers schrijven op persoonlijke titel en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van de redactie.
Op dit moment worden er in Europa boeken verboden. Boeken die niet prettig zijn voor mensen met een andere etnische achtergrond of huidskleur. Allereerst: het is verschrikkelijk als je gediscrimineerd of gepest wordt omdat je geen blanke huid hebt. Ik heb dat nooit begrepen. Mensen willen wel aan de Spaanse costa’s liggen om mooi bruin te worden, maar als ze een donker gekleurd persoon tegenkomen dan vinden sommigen dat niet prettig. Absurd racistisch natuurlijk.
Een aantal mensen wil daarom boeken verbieden die ‘aanstootgevend’ zijn voor ‘niet-witte personen’ of ‘mensen met een andere etniciteit’. Het meest recente voorbeeld zijn de boeken over Winnetou en Old Shatterhand, geschreven door de Duitser Karl May. Deze boeken zouden een wereldbeeld uitdragen dat aanzet tot discriminatie door het tonen van ‘racistische stereotyperingen’. Uitgeverij Ravensburger, ook bekend van de bordspellen, haalt daarom deze boeken uit de handel. In Duitsland heeft dat tot felle kritiek geleid. De conservatieve Beierse minister-president Markus Söder (CSU) vindt de boycot te ver gaan. ‘Winnetou en Old Shatterhand zijn idolen van hele generaties in Duitsland. Het is fout dat uitgeverijen en tv-zenders ze uit angst voor kritiek verbannen.’
Ik weet niet hoe het jullie vergaat, maar ik heb nooit een minuut aan discriminatie gedacht toen ik deze boeken las. Ze zijn spannend; net als cowboyfilms en ‘westerns’’; het genre dat in films, tv-series, boeken en schilderkunst wordt verbeeld met een idealisering van het landelijke leven omstreeks de tweede helft van de 19e eeuw in het zogenaamde ‘Wilde Westen’, het westelijke deel van de Verenigde Staten. (Bron: Wikipedia)
En als we zo beginnen: wat gebeurt er dan met de boeken over belhamel Pietje Bell, geschreven door Chris van Abkoude of de boeken van verzetsstrijder Klaas Norel, beter bekend als K. Norel? De hoofdpersonen uit zijn boeken zijn vrijwel zonder uitzondering stoere, avontuurlijke mannen en jongens en vooral van protestant-christelijke afkomst. In Engelandvaarders bijvoorbeeld “bekeert” hoofdpersoon Evert Gnodde, een visserszoon uit Urk, zijn sociaaldemocratische kameraad Jan tot het christelijk geloof. Daarnaast zijn de boeken nogal zwart-wit. De helden zijn zonder blaam, de schurken zonder uitzondering lafhartig. (Bron: Wikipedia)
Moeten we deze boeken dan ook gaan verbieden? Krijgen we dan een bibliotheek met ‘correcte’ boeken, gemeten langs de ‘wokemeetlat’?
In de Verenigde Staten speelt op dit moment een totaal tegengestelde discussie waarin volgens extreem rechtse en conservatieve Amerikanen boeken verwijderd moeten worden uit de bibliotheken. Op deze lijst staan boeken over seksualiteit, boeken over de LHBTQ+-gemeenschap, boeken over Native Americans (vroeger met het inmiddels ‘foute woord’ indianen aangeduid), boeken over African Americans, maar ook boeken als The Boy in the Striped Pyjamas en Het Achterhuis; het dagboek van Anne Frank. De laatste twee zouden volgens extreem conservatief Amerika een onjuist beeld van de holocaust schetsen. Er is in enkele staten zelfs een wet in de maak die bibliotheekmedewerkers die deze boeken uitlenen tot criminelen maakt. Marjolein Lolkema schreef hier het uitgebreid artikel ‘De bibliothecaris is een criminele duivel! over in Bibliotheekblad 5-2022.
Dit zo overdenkende dacht ik weer aan mijn tijd waarin ik leiding gaf aan verschillende bibliotheken behorende bij de Plattelandsbibliotheek West-Overijssel. En aan de oprichters daarvan: mevrouw Goudswaard en meneer Van Uxem. Die gingen na de oorlog aan de slag met het oprichten van bibliotheken in dit gebied. Van de Noordwesthoek tot aan Nijverdal. Oost-Overijssel viel onder een andere organisatie. In West-Overijssel waren veel protestants christelijke plaatsen. En daar werd wel bezwaar gemaakt tegen “wereldse” boeken. Maar een bibliotheek moet wel pluriform zijn. Hoe dit op te lossen? Boeken die voor iedereen aanvaardbaar waren kregen een groene streep op de rug. De andere een rode. Dit is ook gecommuniceerd met de gemeentes en het gevolg was dat er geen problemen waren met betrekking tot de collecties in de diverse bibliotheken. Als ik dat vertelde aan collega’s in den lande werd er wel gelachen. Maar op deze manier kregen die gemeentes wel de beschikking over een mooie bibliotheek met een uitgebreide, diverse en pluriforme collectie.
Vijf jaar heb ik de leiding gehad over de bibliotheek Staphorst, alhoewel ik geen lid ben van een protestantse kerk. Dat was echter geen probleem. Ik heb er heel fijn kunnen werken. Elke woensdagmiddag las ik voor, ook uit bijvoorbeeld de boeken van Guus Kuijer waarin ook onderwerpen als puberale seksualiteit aan de orde kwamen. Geen probleem.
Op een gegeven moment in de jaren ’70 van de vorige eeuw werd er een zeer conservatieve politieke partij opgericht en deze werd ook gekozen in de gemeenteraad. En een van de doelstellingen was: aantonen dat de openbare bibliotheek opgeheven moest worden. Dus kwam de fractievoorzitter naar de bibliotheek, haalde er de in zijn ogen verderfelijke boeken uit de kast en nam ze mee voor een gemeenteraadsvergadering. Daarin betoogde hij dat deze boeken verbrand moesten worden. Gelijk aan wat in de Handelingen der Apostelen staat in een verhaal over het verbranden van toverboeken. De bibliotheek moest maar platgegooid worden. Gelukkig was de toenmalige wethouder, Harm Wassebalie, het daar volstrekt niet mee eens. Hij zei: “Het land dat zijn boeken verbrandt, verbrandt zijn beschaving. Kijk maar wat er gebeurde ten tijde van Hitler”. De fractievoorzitter had het nakijken en in een onbewaakt ogenblik heeft hij de gewraakte boeken teruggelegd. Een van de titels herinner ik me nog. Dat was een boek over Don Camillo geschreven door Giovannino Guareschi. Boeken met satirische verhalen over een dorpspastoor. Ook bekend van films met de Franse acteur Fernandel (pseudoniem van Fernand Joseph Désiré Contandin) in de hoofdrol. En die had ik dus gewoon in mijn collectie staan.
Wat is de les van dit verhaal? Ga svp geen boeken verbieden! Je kunt van elkaar leren. Kom in de wereld van de ander. Dat is zo belangrijk voor een beter begrip voor elkaar. Maar ook van belang: pest en discrimineer elkaar niet. Niet om huidskleur, seksuele identiteit, geloof of welke andere zaken dan ook. Blijf dus af van boeken die al tijden tot onze canon behoren. Die horen tot onze cultuur!
