(Video onder bericht)
Tekst: Els Rademaker-Vos, gepensioneerd (leidinggevend) bibliothecaris bij de Overijsselse Bibliotheek Dienst en tot 2006 consulent voortgezet onderwijs. Vanaf 2017 geeft zij colleges over nepnieuws voor de BMO. Columnisten / bloggers schrijven op persoonlijke titel en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van de redactie.
Valt het u ook zo op dat er zoveel over boeken te doen is de laatste tijd? Een aantal jaar geleden was de tendens: boeken lezen is ouderwets en bibliotheken zijn niet belangrijk, er zijn toch ook steeds meer gratis minibiebs? Tegenwoordig horen we: bibliotheken zijn zeer belangrijk want de ontlezing is ernstig en daar moet beslist iets aan gedaan worden. En de afgelopen maanden (of eigenlijk ook het afgelopen jaar) konden we de krant niet open slaan of er is commotie rondom boeken. Ik geef een overzicht, en ik pretendeer niet volledig te zijn:
•Honderden boeken worden verwijderd uit Amerikaanse schoolbibliotheken omdat (conservatieve) ouders het niet eens zijn met de inhoud. (Zie ook het artikel van Marjolein Lolkema in de maarteditie van Bibliotheekblad.)
•Het CPNB biedt excuses aan aan Marga Minco en familie om de ongelukkige uitspraak van directeur Eveline Aendekerk die in een interview Het bittere kruid als voorbeeld noemt van een minder toegankelijk boek voor jongeren die weinig lezen.
•De boeken over Winnetou en Old Shatterhand, geschreven door de Duitser Karl May zouden een wereldbeeld uitdragen dat aanzet tot discriminatie door het tonen van ‘racistische stereotyperingen’. Uitgeverij Ravensburger, ook bekend van de bordspellen, haalt daarom deze boeken uit de handel.
•Het CPNB denkt erover om de naam Boekenweekessay te veranderen omdat het woord ‘essay’ lezers kan afschrikken.
•Salman Rushdie raakt bij een aanslag ernstig gewond naar aanleiding van de fatwa uitgesproken in 1989 over zijn boek De duivelsverzen.
• De bedreigingen aan het adres van Pim Lammers omdat hij pedofilie zou verheerlijken in een van zijn boeken. Gevolg: hij trekt zich terug als schrijver van het Kinderboekenweekgedicht.
•De walgelijke projectie op het Achterhuis met de schandelijke insinuatie dat het dagboek van Anne Frank een vervalsing is.
Inmiddels zijn we in de volgende episode beland: de commotie rond de boeken van Roald Dahl. Er is al heel veel geschreven over de ”sensitivity readers’ die woorden signaleren die kwetsend zouden kunnen zijn, en dus worden vervangen door de Britse uitgever. Woorden als: dik, rare baarden, rode haren, kaal. Zo kunnen we er nog wel een aantal opsommen. Naar aanleiding hiervan vroeg een redacteur van De dikke Van Dale zich af of je nog wel mag praten over De dikke Van Dale. En ik denk dan: ‘ik ken iemand die Dick heet. Mag ik hem nog wel zo noemen?’ Het is een hele rare toestand.
Ik dacht meteen: wat zeggen diegenen die de auteursrechten hebben hiervan? Kan een uitgever zomaar teksten van een schrijver veranderen? Maar het blijkt dat de rechthebbenden hier hun toestemming voor hebben gegeven. De Nederlandse uitgever van de vertalingen van Roald Dahl is gelukkig niet blij met deze actie en heeft gezegd dat de Nederlandse vertalingen niet gecensureerd zullen worden.
Ik vind het nogal wat dat je gaat strepen in het werk van een, in dit geval, overleden auteur. (Dahl is overleden in 1990). Dat wordt verdedigd door te zeggen: ‘Hij veranderde zelf ook wel eens wat aan zijn teksten. Dat is zo, maar nog geen vrijbrief om in zijn boeken te gaan strepen en alles langs de wokemeetlat te halen. Wat zullen huidige en toekomstige auteurs wel denken? Mag het nog wel wat ik schrijf? Je kunt er aan denken dat er voortaan een juridische overeenkomst met een uitgever gesloten wordt die verbiedt later aan teksten te knutselen. Dan hoor ik mensen denken: ja, maar boeken die al langer geleden geschreven zijn bevatten woorden die wij niet meer kennen. Dat klopt. Mij schieten plotseling oudere meisjesboeken te binnen waar de hoofdpersoon haar haar liet onduleren. Een woord dat volkomen in onbruik is geraakt en het betekent: in de krul zetten. Maar oudere teksten blijven onaangeroerd. Hooguit staat in een voetnoot wat dit betekent.
Dan blijf ik toch even bij Roald Dahl. Hij was een raadselachtige persoon. Een man die niet van plan was in de pas te lopen. Joost de Vries heeft in De Groene Amsterdammer van 19 februari 2023 een verhelderend artikel over hem geschreven. Buitengewoon lezenswaardig en toen begreep ik ook waarom de familie mee is gegaan in dit kuisen / censureren van de teksten. Er worden verschillende Netflixseries voorbereid over zijn boeken. En dan moeten de teksten wel ‘moreel aanvaardbaar’ zijn. Helaas kun je constateren dat men dan wel voor het geld is gezwicht. Voor zover ik dat kan beoordelen.
Toch blijf ik met een raar gevoel zitten. Als ik overzie wat er de laatste tijd met boeken is gebeurd dan kan ik niet anders concluderen dan dat we worden overspoeld door een preutheidsgolf. Boeken moeten wel netjes zijn, geen aanstoot geven en zich niet bezig houden met controversiële onderwerpen. Ik twijfel er ernstig aan of de literatuur daar wel mee gediend is.
