Tekst: Els Rademaker-Vos, gepensioneerd (leidinggevend) bibliothecaris bij de Overijsselse Bibliotheek Dienst en tot 2006 consulent voortgezet onderwijs. Vanaf 2017 geeft zij colleges over nepnieuws voor de BMO.
Columnisten / bloggers schrijven op persoonlijke titel en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van de redactie.
Het hele dorp loopt leeg! Deze kreet werd geroepen als ik in bibliotheek Giethoorn om half zeven de bibliotheek weer open deed voor de avonduitlening. De bibliotheek stroomde vol met jongeren die om de tafels gingen zitten en fijn met elkaar gingen kletsen en ook nog boeken ruilden. Zo was de bibliotheek: een middelpunt in de gemeenschap. Reuzegezellig die avonduitlening. En zo zag ik dat ook in andere bibliotheken waar ik leiding aan gaf. Samenwerken met scholen, poppenkasten organiseren, voorleesmiddagen, leesclubs die in de bibliotheek hun middagen hielden. Net als Marokkaanse vrouwen die elkaar in de bibliotheek ontmoetten. De bibliotheek waar ik stage liep tijdens mijn opleiding organiseerde lezingen in samenwerking met boekhandel Waanders. En wie kent niet het prachtige Schrijversfestival georganiseerd door de Bibliotheek Kop van Overijssel waar gerenommeerde auteurs uit heel Nederland acte de préséance geven….
En mensen kwamen in de bibliotheek om te vragen naar literatuur over bijzondere onderwerpen. Een sport om die vragen op te lossen. En dat lukte dankzij kennis en een uitgebreide naslagcollectie.
Dat werd langzamerhand anders toen de bibliotheken meer en meer gedigitaliseerd werden. En toen brak, na het instorten van de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers in 2008, de grootste financiële crisis sinds de jaren dertig uit. Banken moesten gered worden, en daarom werd er aan alle kanten bezuinigd. Vooral toen de gemeentes meer taken kregen toegeschoven met veel minder geld. Bibliotheken werden gekort of verdwenen. En er kwam ook een andere houding tegenover boeken lezen: dat was ouderwets.
Het lijkt wel of we pas sinds kort uit deze nachtmerrie ontwaakt zijn.
Het onderwijs is in die jaren hard achteruit gehold. Steeds duidelijker wordt dat de basisvaardigheden (taal, lezen, schrijven, rekenen) niet meer op orde zijn. Wat heel nadelig is voor de mensen en voor het reilen en zeilen van onze maatschappij. En dus komt eindelijk de bibliotheek weer in beeld. Helaas niet altijd meer met de originele naam bibliotheek. Dat is voor sommigen te beladen, te ouderwets. Het begrip brede of maatschappelijke bibliotheek of in het Engels ‘Community Library’ wordt wel breed gedeeld. Het wordt voorgesteld als een nieuw concept. Maar het is altijd zo geweest. De bibliotheek was altijd een instelling die in het midden van de samenleving stond. Maar het is fijn als we op deze manier de bibliotheek kunnen revitaliseren. Dat is trouwens ook een opdracht voor professor Frank Huysmans, hoogleraar Informatiesamenleving, in het bijzonder de transformatie van openbare bibliotheken. Er wordt ook gewezen op de Informatiepunten Digitale Overheid. Maar ook dit is niet heel nieuw. Want in vroeger tijden kon je hier de Postbus 51 folders van de overheid meenemen. Die waren natuurlijk niet digitaal. Maar ik bedoel hiermee te zeggen dat de overheid de bibliotheek ook altijd als een plek aanwees waar je informatie kon vinden. Dit lijkt heel mooi, maar er is door de bezuinigingen veel verwoest. Bibliotheken werden opgeheven, personeel werd ontslagen, de opleiding tot professioneel bibliothecaris bestaat niet meer. En dat in een samenleving die er steeds meer van overtuigd raakt dat lezen heel belangrijk is.
Wat gaat er gebeuren?
De overheid gaat meer geld in bibliotheken steken. In 2023 ongeveer 35,7 miljoen euro en dat gaat de komende jaren oplopen. Het is structureel geld. Mooi als je dat ziet. Maar hoe gaat dit geld verdeeld worden? Komt er weer een opleiding tot professioneel bibliothecaris? Komen er minder vrijwilligers en meer betaalde krachten? Het is allemaal onduidelijk. Wel is er gezegd dat elke gemeente een bibliotheek moet hebben. Er zijn gemeenten die deze voorziening niet meer hebben en andere gemeenten hebben soms een overeenkomst met een naburige gemeente. Maar het opnieuw opzetten van een bibliotheek is wel een grote opgave. Maar ook het idee: in elke gemeente een bibliotheek lijkt mooier dan het is. Door de gemeentelijke herindelingen zijn gemeenten heel groot geworden en is het niet zo makkelijk vanuit je eigen dorp naar de bibliotheek in jouw gemeente te komen. Bijvoorbeeld als je geen auto hebt, het OV is namelijk ook wegbezuinigd.
Het is een pluspunt dat de openbare bibliotheek weer op het netvlies staat van de overheid. En nu maar hopen dat gemeenten meewerken. Want de bibliotheek is een basisvoorziening.
Ik hoop dat er niet elk jaar weer een strijd geleverd moet worden in de gemeenteraad over wel of geen geld naar de bibliotheek. En dat we weer kunnen roepen: het hele dorp stroomt leeg. Maar ook moet mij van het hart wat ik altijd zeg: bezuinigingen kosten geld. Je bespaart even iets, maar je maakt veel kapot en later moet je dat weer herstellen wat uiteindelijk veel meer kost.
