Berichtgeving over het verwijderen van boeken met Zwarte Piet uit bibliotheekcollecties heeft vandaag voor veel ophef gezorgd. Aanleiding voor de commotie was een artikel in het Algemeen Dagblad waarin Anton Kok, directeur van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB), het ‘logisch’ en ‘passend bij de tijdsgeest’ noemt dat bibliotheken kinderboeken met Zwarte Piet uit de collectie verwijderen. De VOB wijst in een reactie op het feit dat bibliotheken aansluiten bij de tijdgeest en dat het gaat om keuzes van de afzonderlijke lokale bibliotheken.
In het artikel in het Algemeen Dagblad wordt gesteld dat bibliotheken op grote schaal in stilte bezig zijn om alle kinderboeken met Zwarte Piet te verwijderen. Gevraagd naar een reactie zegt VOB-directeur Anton Kok dat dit logisch en passend bij de tijdgeest is en dat de bibliotheken hiermee aansluiten bij de maatschappelijke ontwikkelingen. ‘Overal groeit het besef dat Zwarte Piet een stereotiep beeld geeft van een bepaald deel van de bevolking en de bibliotheken bewegen daarin mee. (…) Er zijn in de loop van de tijd talrijke boeken weggehaald omdat ze “in strijd met de goede zeden” waren. Dan denk ik bijvoorbeeld aan de kinderboeken waarin de bevolking van Nederlands-Indië als patjakkers werd weggezet. Ook Zwarte Piet is, wat mij betreft, “in strijd met de goede zeden”,’ aldus Kok tegenover het AD.
Dat een deel van de Nederlanders Zwarte Piet nog wél ziet zitten is geen reden de boeken te bewaren, stelt Kok in het AD-artikel. ‘Sommigen zien fascisme ook zitten. En, ja, dat klinkt cru maar ik bedoel dat een smaldeel niet ons beleid kan bepalen.’ Het is volgens hem niet zo dat de bibliotheken bepalen wat mensen lezen. ‘Het is eerder zo dat ze bij de tijdgeest aanhaken.’
OBA-directeur Martin Berendse zegt tegenover het AD dat de OBA aansluit bij het beleid van de gemeente Amsterdam, die zo’n vijf jaar geleden heeft besloten te stoppen met de stereotiepe Zwarte Piet. Bij de reguliere sanering van de collectie verdwijnen in de loop der jaren de kinderboeken met de klassieke Zwarte Piet geleidelijk en maken plaats voor hedendaagse Sinterklaasboeken. Volgens Berendse is er vanuit de bibliotheekleden nauwelijks vraag naar de ‘traditionele’ Sinterklaasboeken. ‘Het is helemaal geen onderwerp,’ aldus Berendse, die eraan toevoegt dat de boeken met Zwarte Piet ook niet helemaal uit de collectie verdwijnen, maar beschikbaar blijven in het magazijn.
Het AD-artikel werd al snel opgepikt door andere media, zoals De Telegraaf, de NOS, RTL Nieuws, het NOS Journaal (vanaf min. 21.50), Nu.nl en Het Parool.
De berichtgeving leidde tot veel ophef op sociale media, zozeer zelfs dat op Twitter de hashtags #bibliotheek en #zwartePiet op een zeker moment trending werden. In de veelal verontwaardigde reacties keren termen als ‘censuur’ en ‘boekverbranding’ veelvuldig terug. Ook staatssecretaris Raymond Knops (BZK) mengde zich met een tweet in de discussie: ‘Als zwarte piet in strijd met de goede zeden is, welke boeken gaan dan nog meer verdwijnen? #metenmet2maten Bibliotheken verwijderen boeken met Zwarte Piet’. Verantwoordelijk minister Ingrid van Engelshoven stelt tegenover De Telegraaf het juist goed te vinden dat de discussie in openbare bibliotheken plaatsvindt. De bibliotheken zijn onafhankelijk en gaan over hun eigen collectie, benadrukt ze, en het is volgens de minister goed dat bibliotheken meebewegen, mits ze dit ‘transparant doen en hierover het gesprek aangaan met iedereen die dat wil’. Van Engelshoven ziet het niet zitten dat de boeken worden weggegooid, omdat het ‘goed is te blijven leren van het verleden’, aldus De Telegraaf.
De VOB kwam in de loop van de middag met een korte reactie. ‘Openbare bibliotheken sluiten met hun collectie aan bij de tijdsgeest. Daarvoor is geen landelijk beleid – bibliotheken besluiten zelf welke titels ze in huis hebben. Daarbij sluiten bibliotheken ook aan bij de lokale context. Sommige bibliotheken kiezen ervoor boeken waarin Zwarte Piet een rol heeft in de collectie te houden, sommige bibliotheken verwijderen het uit de collectie en anderen nemen ze op in het magazijn, waaruit ze wel opvraagbaar blijven. Daarbij kiest iedere bibliotheek zijn eigen tempo. Bovendien heeft iedereen die lid is van een bibliotheek toegang tot de collecties van andere bibliotheken. De KB, de nationale bibliotheek, heeft als taak álles wat ooit in of over Nederland is gepubliceerd te bewaren – ook titels die naar de maatstaven van vandaag als controversieel kunnen worden gezien, kunnen daar worden geraadpleegd,’ aldus de VOB.
Verschillende bibliotheken hanteren bij de samenstelling van hun collectie lijsten met Sinterklaasboeken zonder stereotiepe Zwarte Piet (pdf). Uit discussies onder bibliotheekmedewerkers blijkt dat men beseft dat dit een gevoelig onderwerp is en dat er ten aanzien van het in deze kwestie te voeren beleid over het algemeen overleg is met de lokale scholen. Omdat het zo’n gevoelig onderwerp is kiezen sommige bibliotheken ervoor er zo transparant mogelijk over te zijn. Informatieve boeken die meer verduidelijken over de geschiedenis van het Sinterklaasfeest worden daarbij wel in de collectie gehouden. Andere bibliotheken kiezen ervoor niet direct de hele collectie te saneren maar dat heel geleidelijk te doen in de loop van enkele jaren of ze besluiten het in een bepaalde context te plaatsen, Ook zijn er bibliotheken die ervoor kiezen de boeken met Zwarte Piet wel in de uitleencollectie te houden, maar die te markeren met een stickertje, zodat klanten zelf de keuze hebben.
In 2018 speelde overigens een vergelijkbare kwestie toen de OBA besloot het kinderboek Suriname, here we come uit haar uitleencollectie te verwijderen (maar wel in het magazijn te houden), omdat het negatieve emoties opriep en aanstoot gaf. Voor PVV-Kamerlid Martin Bosma was de kwestie reden om op 17 juli 2018 een aantal vragen voor te leggen aan verantwoordelijk minister Van Engelshoven. De minister ging in haar reactie in op de fundamentele en formele principes bij collectievorming door de openbare bibliotheken. Ze verwijst daarbij naar de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) en het UNESCO/IFLA manifest over openbare bibliotheken. De Wsob definieert de openbare bibliotheek als de publieke toegang tot informatie, educatie en cultuur. ‘Deze artikelen waarborgen de vrijheid van meningsuiting en impliceren de mogelijkheid voor iedere burger kennis te kunnen nemen van informatie. In de Wsob is vastgelegd dat de openbare bibliotheek deze belangrijke maatschappelijk functie vervult vanuit een aantal publieke waarden: onafhankelijkheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid, pluriformiteit en authenticiteit. Deze publieke waarden komen o.a. tot uitdrukking in het feit dat de openbare bibliotheek zich bij de samenstelling van de collectie niet laat leiden door politieke, ideologische of religieuze overwegingen. De Wsob geeft hiermee tevens uitvoering aan internationaal aanvaarde principes over de openbare bibliotheek, zoals beschreven in het UNESCO/IFLA manifest over openbare bibliotheken. Over collectievorming stelt dit manifest: “De collectie moet een afspiegeling zijn van actuele trends en van de ontwikkelingen die zich voordoen in de samenleving, maar ook van wat mensen ooit hebben bedacht en tot stand gebracht.” Binnen de hierboven beschreven uitgangspunten zijn de lokale bibliotheken zelf verantwoordelijk voor de samenstelling van de lokale collecties. De sociale kaart van het werkgebied van de bibliotheek is daarbij een belangrijke factor en bepaalt mede de samenstelling van de lokale collectie. De Nederlandse openbare bibliotheken werken op grond van de Wsob samen in een netwerk. Zij hanteren een gemeenschappelijke catalogus en hebben in een gezamenlijk collectieplan werkafspraken over het collectiebeleid gemaakt,’ aldus de minister destijds.
Overigens maakten enkele lokale Brabantse media al eerder melding van het verdwijnen van Zwarte Piet-boeken uit bibliotheken, onder andere in berichten op 13 oktober over de Nieuwe Veste in Breda, op 23 oktober over de Nieuwe Nobelaer in Etten-Leur en op 10 november over Bibliotheek West-Brabant. Daarin werd gemeld dat de betreffende boeken gefaseerd uit de collecties verdwijnen, ‘niet omdat de bibliotheek Zwarte Piet veroordeelt, maar omdat in nieuwe boeken simpelweg geen Zwarte Piet meer wordt afgebeeld. Uitgevers kiezen er massaal voor om alleen nog te spreken over Piet.’
mijn reacties gaan over de eerste versie van bovenstaand artikel dat inmiddels aanzienlijk veranderd/aangevuld is.
Voor de duidelijkheid mijn reactie op een aan mij gericht schrijven van een medewerkster van de Bibliotheek van Amstelland:
“Geachte mevrouw,,
in mijn eerste schrijven aan de bibliotheken bekritiseer ik Anton Kok, directeur van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) die de opzienbarende ingreep in het boekenbestand van de bibliotken aldus beargumenteert: “dat een deel van de Nederlanders Zwarte Piet nog wél ziet zitten is geen reden de boeken te bewaren, stelt Kok “Sommigen zien fascisme ook zitten. En, ja, dat klinkt cru maar ik bedoel dat een smaldeel niet ons beleid kan bepalen.” Het is volgens hem niet zo dat de bibliotheken bepalen wat mensen lezen. “Het is eerder zo dat ze bij de tijdgeest aanhaken”….[https://bibliotheekblad.nl/]…bij de tijdgeest aanhaken…ik heb dat nog eens in een beschikbare woordenboek -natuurlijk zonder verderfelijke afbeeldingen- opgezocht. Dat valt niet mee. Het is kennelijk geen algemeen erkende uitdrukking. Over tijdgeest vindt men: heersende denkwijze in een bepaalde tijd….die ‘heersende denkwijze’ bestaat er op dit moment niet, of je het fijn vindt of niet…
Kortom, het gaat om een heel vage uitdrukking, die bijna niets betekent en een wankele onderbouwing van het bibliothekenbeleid oplevert”.
Wat uw antwoord op mijn schrijven betreft: U gebruikt een gelijksoortige uitdrukking, wanneer U zegt ‘een collectie van een openbare bibliotheek vernieuwt zich continu en beweegt daardoor ook mee met de tijd’…
Begrijp ik het goed dat mensen als Anton Kok [en U?] zich achter dit soort algemene, om niet te zeggen ondefinieerbare argumenten verschuilen, om meer uitgesproken, politiek-ideologische argumenten op de achtergrond, ‘onder ons’ te houden; argumenten, waarvan men weet dat ze omstreden zijn, niet algemeen aanvaard en ongeacht de eigen voorkeuren wellicht van een “smaldeel”, zoals Kok het noemt!??
Ik kom als klein kind in openbare bibliotheken, heb mijn staatexamen van het gymnasium voornamelijk in een Haagse openbare bibliotheek voorbereid en kom met mijn zoontje Walter graag in een bibliotheek, nu nog in Milaan, binnenkort hopelijk in Amsterdam e.o.
Over ‘gebruiksgebonden’ argumenten voor het wisselen van kinderboeken hoeven we niet te discusieren. Wél over de jongste, unieke ingreep in het bibliothekenbestand -een regelrechte boekenban- die uitsluitend politiek-ideologisch gemotiveerd is.
U schrijt zelf: “Tot slot vind ik het belangrijk om te benadrukken dat wij, zoals bibliotheek Aan Zet ook formuleert, geen politieke opvatting hebben en zorgen voor een genuanceerde collectie waar onze klanten zelf een keuze uit kunnen maken”.
Daar zou u zich in de praktijk aan moeten houden en de keuze aan de klanten overlaten, niet aan de politiek of aan eenzijdig geinformeerde groepen die ook intimidatie in hun aktiepraktijk hebben [ik verwijs naar het laatste optreden van Akwasi voor de E.O.-radio]. Of zwichten de bibliotheken wellicht voor dit soort intimidatie!??
U schrijft: “De boeken die we hebben afgeschreven de afgelopen jaren zijn vervangen door nieuwe boeken met daarin allerlei soorten Pieten”…dat zijn dan wel de Pieten die door de pressiegroepen getolereerd worden, niet een algemene doorsnee.
Met andere woorden: de bibliotheken zijn zo een bijwagen geworden van de politiek.
Daarvoor zijn ze niet in het leven geroepen.
Hoogachtend
Dr Thomas Welschen
Sinterklaas en Zwarte Piet zijn springlevend…de anti-activisten vervallen al jaren in herhaling
Het weekend van 20-21 november is nog niet voorbij of men kan naar aanleiding van de beschikbare, openbare beelden zeggen: Sinterklaas en Zwarte Piet zijn springlevend.
Was er na het eerste weekend met Sint en Piet bijeenkomsten enige reden om daar aan te twijfelen, een week later blijken de nieuw ingevoerde persoonlijkheden [zoals onduidelijk geschminkte pieten] weer duidelijk in de minderheid.
Een opvallend verschil. Je zou je kunnen afvragen waar dat aan ligt.
Rond het 5 december-gebeuren is een op zich beperkte groep al jarenlang fanatiek campagne aan het voeren, zoveel mogelijk gebruikmakend van de (sociale) media. Die media hebben meer interesse voor en meer vat op de landelijke organisatie van het gebeuren. Het sinterklaasjournaal en sommige omroepen hebben zich inmiddels tot de megafoon van de campagnevoerders ontwikkeld en dat heeft zijn invloed op de start van het sint en piet gebeuren.
Het tweede weekend van 20-21 november waren de landelijk schijnwerpers meer gericht op nieuwe nieuwswaardigheden en verslapte de beklemmende, om niet te zeggen intimiderende greep op wat plaatselijke comités aan initiatieven ontplooien. Want het moet gezegd worden …de feestverstoorders is al lang geen middel te dol: ingegooide ruiten, bekladde winkels, intimiderende bezoeken…wie geen gelijk heeft, kan dat zo proberen te krijgen.
Het bespelen van de – sociale – media is deze eeuw met de opkomst van de beschikbare virtuele instrumenten van steeds groter belang geworden voor campagnevoerders die zichzelf terecht of niet het karakter van een beweging willen aanmeten en pretenderen een verzetscultuur te vertegenwoordigen. Maar in dit geval verzet tegen wat!?? Het gaat om een symbolische oorlog tegen de Nederlandse Zwarte-Piet-folklore [er aan voorbijgaand dat deze ook in veel andere landen voorkomt]. De hele Nederlandse cultuur wordt voorgesteld als intrinsiek racistisch. Dat rechtvaardigt in hun ogen hun stijl van actievoeren: dreigen, drammen en laster.
En zo is een historisch-cultureel verschijnsel een politiek item de van eerste orde geworden, waarin autoritair link en autoritair rechts de boventoon voeren, terwijl de piet-figuur veeleer de representant is van een gezags-onvriendelijk element waar gevestigde ordehandhavers niet goed raad mee weten.
Het Sint- en Piet-gebeuren werd door sommige van de ordehandhavers aangewend om opvoedkundige waarheden te verkopen. Niet met onverdeeld succes overigens. Want Zwarte Piet was geen hielenlikker.
Wat was hij wel!?
In het vroege voorjaar van 1940 publiceerde hoogleraar en dialectdeskundige Dr. Weijnen het resultaat van een enquête onder de Nederlandse bevolking over de knechten van Sinterklaas. Het resultaat bracht aan het licht dat er tientallen verschillende namen waren voor de knechten, hetgeen wees op een historisch veelzijdige achtergrond. Namen kwamen voor als Sabbas, zwartepiet, sjakzjoer, trabbedoeli, trappedoelie, trabbedoelie en krabbedoelie, krabbedorus , pietroet, pietjeroet, pikkie, zwarte jan, zwarte joris. En nog veel andere. De figuur werd niet zelden geassocieerd met andere ‘schrikgestalten’, zoals assepan, de naam voor een schrikgestalte die het hele jaar door op de zolders woont, zoals bulleketroet die in de sloten onder het water vertoeft.
De knechten van Sinterklaas maken deel uit van een breed scala aan folkloristische figuren, waarvan de geschiedenis veelal eeuwenoud is en die voorkomen in een mengsel van alle mogelijke verhalen, waarin het element van onruststoker frequent is.
Eén ding hebben al die knechten van Sinterklaas veelal gemeen: ze zijn zwart, niet het zwart van een ras, maar de kleur verklaard op alle mogelijke andere manieren.
Herinnert U zich de ophef nog over de boekenban die de Nederlandse bibliotheken afgekondigd zouden hebben over alle boeken met afbeeldingen van Zwarte Piet!? Ik heb het afgelopen jaar bijna alle Nederlandse bibliotheken – en dat waren er veel meer dan ik voor mogelijk gehouden had – aangeschreven om van hun een opinie te vragen, zonder zelf een oordeel uit te spreken.
Uit de reactie kan maar één conclusie getrokken worden: de vermeende boekenban van boeken met Zwarte Piet-afbeeldingen is meer een media-hype dan een realiteit.
Uit de reacties blijkt dat de Amsterdamse OBA bijna alleen staat bij haar rigoureuse boekenban.
In het bibliotheekwezen zijn andere geluiden te horen:
In de bibliotheken in de Hoeksche Waard is geen sprake van massaal weghalen van boeken met Zwarte Piet, zegt een medewerkster van die bieb, die op dat eiland tien vestigingen heeft. ,,We willen ons niet in de discussie mengen, we nemen geen stelling.’’ Een medewerkster van de koepelorganisatie Bibliotheek Aan Zet: ,,Wij hebben als bibliotheek op zich geen politieke opvatting. Onze enige opdracht is zorgen voor een genuanceerde collectie.’’
Een medewerkster van de bibliotheek Amstelland: “ik vind het belangrijk om te benadrukken dat wij, zoals bibliotheek Aan Zet ook formuleert, geen politieke opvatting hebben en zorgen voor een genuanceerde collectie waar onze klanten zelf een keuze uit kunnen maken”. Uit Den Haag klonk het: “Er is geen landelijk beleid dat bibliotheken verplicht of aanspoort bepaalde boeken te verwijderen uit de collectie…Wij hebben nog steeds een brede collectie aan Sinterklaasboeken, waarin allerlei soorten Pieten een rol spelen. Wel is het zo dat in de loop van de tijd de collectie aan Sinterklaasboeken vanzelf geleidelijk ‘verkleurt’, doordat het aanbod aan nieuwe boeken verandert, en doordat oude boeken worden gesaneerd.” Een medewerkster van de Overijselbibliotheek benadrukte: “Zonder ons nog verder in de discussie te willen mengen wil ik u laten weten dat bibliotheken zelfstandige stichtingen zijn met een eigen beleid”.
Hoe kan het zijn dat een discussie over racisme in Nederland gemonopoliseerd wordt door een fenomeen als Zwarte Piet. Het leidt de aandacht af van meer wezenlijke drijfveren, waardoor sommige groepen zich aangespoord voelen om zich af te zetten tegen andere bevolkingsgroepen. In tijden van crisis en tegenslag zien we vaak de tendens dat mensen op zoek gaan naar een zondebok die ze de schuld van alles kunnen geven. De anti-activisten doen dat door van een historisch figuur met een langdurige, meervoudige achtergrond het unieke mikpunt van hun gram te maken. Omdat ze zich niet of nauwelijks in die achtergronden verdiept hebben, wekt de hardnekkige weerstand van Zwarte Piet alom hun woede en agressie op.
Om de gemoederen tot kalmte te brengen voelen sommige andere groepen zich geroepen de activistische slogans te herhalen en tot de meest eenvoudige oplossing over te gaan: het verbieden van de figuur-onder-vuur..
Wat neerkomt op de stelling: “van de geschiedenis willen we niets weten, het is in ons (partij-)belang zoveel mogelijk stemming te maken/stemmen te winnen”.
En dit leidt tot de huidige historische bewustzijnsvernauwing waarbij niets en niemand gebaat is. En waarbij aan het ingeslepen racisme niets afgedaan wordt.